Page images
PDF
EPUB

Pour ne rien omettre d'une procédure qui servira de modèle aux siècles futurs, on doit ici remarquer qu'après avoir supprimé le livre dont il s'agissoit, le roi, à la très-humble supplication, et selon les vœux exprès de la plupart des provinces, a pareillement supprimé tous les autres livres imprimés et publiés pour la défense des propositions condamnées, et défendu par avance à toute sorte de personne d'écrire pour les soutenir, favoriser et renouveler, à peine d'être procédé contre eux comme perturbateurs du repos public.

Cette précaution étoit nécessaire contre les diverses explications qu'on donnoit au livre avant la constitution et depuis elle l'est encore contre quelques inconnus qui ont continué d'écrire en sa faveur, de quelque manière que ce soit, pendant que la soumission de l'auteur lui fait garder le silence.

Ainsi fut consommé le grand ouvrage que le plus sage de tous les rois s'étoit proposé. Il avoit voulu recevoir les avis des évêques de son royaume assemblés canoniquement dans leurs provinces sous leurs métropolitains, avant que de donner ses lettres-patentes pour l'exécution de la constitution apostolique sa Majesté en ordonne l'expédition après les avoir reçus; et sa Déclaration, publiée dans tout le royaume, s'explique en des termes qui se font si bien remarquer par leur propre force, qu'il n'est pas besoin de les répéter.

L'arrêt d'enregistrement de la déclaration au parlement de Paris, donné le quatorze d'août mil six cent quatre-vingt-dix-neuf, se conserve dans des registres révérés par tout le royaume, et sera un monument immortel de la parfaite concorde et du concours unanime du sacerdoce et de l'empire sous LOUIS le Grand.

DEFENSIO DECLARATIONIS

CONVENTUS

CLERI GALLICANI

ANNI M. DC. LXXXII,

DE ECCLESIASTICA POTESTATE.

PRÆFATIO EDITORIS1.

Illustrissimi ac reverendissimi Jacobi-Benigni BOSSUET, Meldensis episcopi, opus posthumum, de ecclesiasticâ Potestate, à nobis ex autographis codicibus diligenter recognitum, prodit tandem in publicam lucem. Neque nos necesse habemus, id quod solent plerique editores, et auctoris et operis laudes artificioso labore conficere. Quippe satis commendatur et auctor ipso opere, et opus nomine auctoris, quod nomen recordationem habet omni laude majorem. Quapropter satis habebimus quatuor hæc præfari. Primùm dicemus de Declaratione cleri gallicani, quam Meldensis episcopus susceperat hoc opere defendendam : deinde exponemus qui et quales fuerint illi auctores, qui adversùs hanc Declarationem stylum acuerunt: postea declarabimus scribendi hujus operis consilium D. Benignus BOSSUET quale habuerit, quam ejus formam delineaverit, quamque etiam alteram sequi sibi aliquando proposuerit; de ejus ingenio quoque, et in scribendo, cùm moderatione, tum libertate pauca quædam dicturi : denique aperiemus quales extiterint operis edendi nostræ curæ.

Declaratio conventûs cleri gallicani anni 1682 nihil affert novi dogmatis, sed hactenus traditam ab Ecclesiâ gallicanâ et Universitate Parisiensi, de ecclesiastica Potestate deque gallicanis libertatibus, doctrinam, perspicuâ brevitate complectitur. Aderant in illo conventu præcipui galliarum antistites, quos inter eminebat Meldensis episcopus, cui cùm omnes eam curam detulissent, ut ad certa capita gallicanam de eâ quæstione doctrinam revocaret, ille rem sic perfecit, ut nihil cùm enucleatius, tum etiam in gallicanæ doctrinæ adversarios moderatius dici posset. Quapropter Declarationi ad unum omnes

1 La préface qu'on va lire est un extrait de celle que l'abbé Le Roi fit imprimer à la tête de ce même ouvrage, en 1745. Nous en avons conservé tout ce qui nous a paru intéressant; et nous n'en avons retranché que des digressions inutiles, des longueurs et des répétitions. Dans ce discours préliminaire, l'abbé Le Roi donne tous les éclaircissements qu'on peut désirer sur l'ouvrage de Bossuet, sur les changements que l'évêque de Meaux fit à son premier plan, et sur les différences de la nouvelle édition de 1745, et de celle qui avoit paru à Luxembourg en 1730, défigurée par une multitude de fautes. C'est l'édition de 1745 qui à servi de modèle à la nôtre.

Nous croyons devoir rappeler à nos lecteurs, que l'historien de Bossuet, qui a eu entre les mains tous les manuscrits dont l'abbé Le Roi s'étoit servi, et plusieurs autres pièces originales, a prouvé démonstrativement l'authenticité de cette Défense de la déclaration du clergé de France. Voyez l'Histoire de Bossuet, tom. 11, liv. vi; et les Pièces justificatives du même livre. (Avertiss, des éditeurs de Versailles.)

assenserunt. Nam suarum Ecclesiarum doctrinam in ea videbant, et expositam verè, et iis verbis temperatam, quæ gallicanæ doctrinæ adversarios lædere non posse viderentur.

Quippe D. BOSSUET aures Romanorum teneriores' ne offenderet, abstinuerat ab omni censurâ opinionum ultramontanarum, et, ut eas, si posset, sanaret, stylum suum fecerat quàm mollissimum. Sed enim curia romana jampridem infensa Gallis, cui de regaliâ aliter statuerant, quàm id quod ipsa sentiebat, bellum sibi indici rata, copias cœpit comparare.

Neque ei defuêre defensores. Nam non multò post prodiit examen auctorum, qui aut spe, aut irâ ducti, præsertim verò opinionibus ipsis, quas ex scholarum suarum disciplinâ pueri imbiberant, omnes unâ in Declarationem gallicanam impetum fecerunt; quanquam non iis instructi armis, quibus tanta certamina egebant; quorum tres antesignani, Doctrinæ Lovaniensium auctor anonymus, D. DUBOIS, professor lovaniensis, et marchio DE SARRETTO*, prælium primi commiserunt : homines ad dimicandum non modò non satis parati, sed ingenio et scientiâ prorsus impares, qui, neque quâ viâ adversarium suum ritè oppugnarent cognitum habebant, neque verò etiam quomodo seipsos lacessiti defenderent.

Vix credebat episcopus Meldensis, tum anonymum, tum D. DUBOIS ( quoniam Facultas theologica Lovaniensis doctrinæ laude semper floruerat) esse, ut præ se ferebant, doctores lovanienses. Itaque non desperabat fore ut eos Facultas Lovaniensis esse suos negaret. Nam, ut ea omittamus quæ ab istis duobus fuerunt in clerum gallicanum protervé et intemperanter dicta, nihil aliud fecit anonymus quàm priscorum Lovaniensium sententias, à se parum intellectas, satis confusè colligere, quibus summorum Pontificum nunc superioritatem, nunc infallibilitatem tueri se posse confideret. Sed commilito ejus D. DUBOIS, theologus acer, idemque levis, tam sæpe tamque turpiter allucinatur, ut facilè crederes ejus opera fuisse ab adversario quodam, qui eum rideri vellet, sub ejus nomine confecta, nisi ipse se eorum operum auctorem profiteretur: neque Antonio ARNAULD2 assentiri non possis eum hominem vocanti, ut contumeliosum, ita ridiculum scriptorem; UN RIDICULE ET OUTRAGEUX ÉCRIVAIN. Sed de marchione DE SARRETTO quid censebimus, qui nihil non iracundè scribat, qui jubeat comburi episcopos gallicana Declarationis auctores, fautores, approbatores? Quisquis unam aut alteram antigraphi ejus paginam legerit, statim intelliget ab equite illo romano theologiam ne primoribus quidem labris fuisse degustatam, qui etiam latinæ linguæ rudimenta vix didicerat.

Quare nemo anxiè quæsiverit quid de talibus auctoribus tandem factum fuerit. Illi enim, vix paucis noti litteratis, nullam gloriæ partem adepti sunt, ne eam quidem quam sibi quidam peperere, cùm magnos viros lacessiverunt, ut sibi famam qualemcumque colligerent. Nam eorum libri in bibliothecarum quibusdam angulis hactenus jacent et ignobiliter delitescunt; ut non mirum sit Anton. ARNAULD de curiæ romanæ sorte sic deplorasse : Les Romains sont bien à plaindre, s'ils se croient bien défendus par les sieurs DUBOIS et CEVOLI (hic CEVOLI ipse est marchio DE SARRETTO). Pour moi, ce me seroit un pré

1 Vid. Epist. Auxil, ad Hilar. Arelat, in Vit. Hilar. per Honor. Mass., cap. xvII. inter Oper Leon. Mag., édit. Quesn., in-fol. tom. 1. col. 370.

*Sive CARETTO.

Leu, de M. Arn., CCCLXVII. tom. v. p. 149,

jugé qu'une cause seroit mauvaise, en voyant qu'on l'auroit mise en de telles mains 1.

Sed si quis, eâ quâ par est, observantiâ sacrum episcoporum ordinem colit, is non poterit non dolore, turbæ tam contemptæ se addidisse D. Zelepechimi Strigoniensem archiepiscopum et Hungariæ primatem. Quippe ille, opinionibus ultramontanis plenus, prosilit in medium, censurâ configens gallicanam Declarationem, quam vocat erroneam, pestiferam et schismaticam; tanquam existimaret censuram suam eò fore graviorem, quò esset acrior et amarior. At vetus proverbium est: Qui nimis probat, nihil probat. Itaque cum archiepiscopum spreverunt omnes immodicè sævientem: imò ejus censuram adversâ censurâ confixit theologica Facultas Parisiensis; neque perfecit jesuita GONZALEZ, ille qui Strigoniensibus nugis et injuriis pondus addere conabatur, ut non eam archiepiscopi censuram deleverit sempiterna oblivio.

Nondum ventum erat ad verum certamen; neque enim hostem cominus adoriebantur illi, quos suprà nominavimus; sed tantummodo insanis clamoribus, barbarorum more, terrorem injicere velle videbantur; quorum clamoribus auditis, ne se commovissent quidem Patres gallicani, nisi alii quidam, qui re et nomine theologi dici possent, in certamen descendissent.

Venit primus Emmanuel SCHELSTRATUS, bibliothecæ Vaticanæ præfectus, armis accinctus ad pompam magis fulgentibus, quàm ad decertandum compositis. Alle per vetustos quosdam concilii Constantiensis manuscriptos codices, totį orbi hactenus ignotos, promit ex nescio quâ bibliothecâ, ubi dudum latuerant, quibus probare se posse putat, decreta Constantiensia sessionum iv et v, quæ fundamenti loco ponuntur in Declaratione gallicanâ, fuisse pridem à Patribus Basileensibus adulterata. Gravem profectò accusationem, sed temerariam et falsam, quam diluebat ipsa Basileensium nota probitas et integritas. Neque verò manuscriptorum quatuor Schelstratianorum auctoritas erat talis, ut labefactare posset multò plurium Constantiensis concilii codicum, quos Europæ blibliothecæ asservant, auctoritatem. Sed quoniam SCHELSTRATUS mirâ confidentiâ codices suos objiciebat, ex quibus urgebat excusos omnes codices mancos esse et adulteratos, necesse videbatur accusationem novam, et eam quæ fucum facere posset, confutare. Ergo eam confutat libro v Meldensis episcopus, et omnem eam rem persequitur eâ brevitate ac perspicuitate, ut eum diceres totâ in vitâ nihil aliud fecisse, quàm codices adire, excutere, conferre, secernere veros à falsis. Jam quidem Schelstratianas argutias Anton. ARNAULD satis refutarat; sed D. BOSSUET illo pressior, firmioribus etiam ac locupletioribus argumentis SCHELSTRATUM exagitat, multis quoque additis, quæ Anton. ARNAULD non attigerat : uno verbo D. BOSSUET unus rem conficit. SCHELSTRATUS præterea œcumenicum fuisse negat concilium Constantiense, tum cùm sessiones iv et v celebrabantur. Sed in eâ quæstione nihil suum profert; tantùm iterat argumenta Bellarmini et Odorici Rainaldi. Itaque eum habemus unâ cum illis Dissertatione præviâ, et lib. v et vi confutatum. Interea dum SCHELSTRATUS inani operâ desudabat, et œcumenici concilii Constantiensis decreta irritis assultibus convellere nitebatur, duo prosilierunt, D. CHARLAS et jesuita GONZALEZ, ipso SCHELSTRATO in scholasticis concertatiobus exercitatiores. Erat D. CHARLAS gallus presbyter, qui, occasione quæs

4 Lett., ccxxI. tom. III. p. 408; 409.

XV.

22*

tionis de Regalia, Romam profugus, ibi ediderat tractatum insidiosè et fallaciter inscriptum : de Libertatibus Ecclesiæ gallicanæ; in quo tractatu, vir omnium subtilissimus, gallicanam Declarationem eo argumento impugnabat, quòd omnium sæculorum traditioni, ut ipse affirmabat penitus repugnaret'. Nos verò dolemus cum Meldensi episcopo, à viro non mediocriter docto susceptam fuisse eam causam, quæ defendi, nisi malis artibus, non posset. Et quidem in quæstione malè constituendá ubique multu et graviter peccat quin etiam ab universo quæstionis statu aberrat, sive quæstiones infideliter tractarit, sive de iis à se non satis intellectis temerè et inconsideratè cum clero gallicano disserere ausus fuerit. Hinc ab illo, ut sæpe observat D. Bossuet, summa ipsa rei ommittitur, aliena copiosissimè pertractantur, neque ille alia ferè sectatur quàm vana et extra rem; ita ut operis non exigui, post promissam tanto hiatu amplam Declarationis discussionem, vix tertia pars ad eam confutandam collimarit; hinc tot vera falsis, tot certa dubiis miscet; hinc non tam argumentatur, quàm lites movet, et cavillationibus atque inanibus quæstionibus clerum gallicanum vexat. Omitto quòd infenso semper et amarulento animo dira et abominanda in gallicanos antistites jacit. Nempe is homo, qui amicissimus et erga episcopalem ordinem obsequentissimus credi velit, hostilem animum ubique prodit, et, gallicanos episcopos, sub reverentiæ specie, irrïsos et invidiosissime traductos incessit calumniis. Denique ipse sui, tam immodicus, quàm inverecundus laudator, de tripode semper pronuntiat, rem omnem peragit, aut rationibus è proprio cerebro ductis, aut auctoritatibus, quasi quidem congerit multas, sed plerumque vel perperam, vel extra rem allegatas, vel quas ipse mutilat; ut nemini dubium esse possit, quin ille fucum facere voluerit imperitis, et vanâ eruditione speciosisque sermonibus Romanorum aures permulcere.

Thyrsus GONZALEZ, societatis Jesu præpositus generalis, perversâ probabilitatis doctrinâ egregiè confutatâ nobilis, credidit in gallicanâ Declaratione se habiturum unde novos sibi triumphos faceret. Quàm dispares vero eos triumphos! Prodigio simile visum est ab tanto viro tam levis armaturæ opus fuisse compositum. Armaturæ autem levitatem dabat, non ingenii mediocritas, sed causæ infirmitas. Etenim error in quâcumque causâ vitium insanabile est, cui nullum ingenium, nulla ars, nulla doctrina, nulla scribendi exercitatio mederi possit; et veritati necesse est aliquando cedere omnia. Librum R. P. GONZALEZ quàm levis esset, viderunt ipsi romani doctores summusque Pontifex. Ex quo libro, si tollerentur paginæ oppletæ locis communibus, non quidem ineruditis, sed inutilibus, quas omnes auctor à BELLARMINO mutuatus est; si plurima argumenta, quæ quò subtiliora, eò absurdiora sunt, et plerumque aut res controversas non tangunt, aut etiam, velit nolit GONZALEZ, gallicanæ doctrinæ favent; si denique illa errorum monstra, quæ falso attribuit gallicanis præsulibus, eum tu librum, quantus quantus est, illico videas esse librum triginta paginarum.

Dum CHARLAS et GONZALEZ Declarationem Romæ oppugnabant, DAGUIRREUS, monachus benedictinus, vir cum paucis tam doctrinæ quàm pietatis laude comparandus, Salmanticæ edebat volumen immensum, quo Declarationis doctrinam à se eversum iri sperabat. Erat opus festinationis plenum, in quo

1 Vid. de D. Charl., Diss. præv., lib. IV, V, VI, X, XI; et Corol., pass.

« PreviousContinue »