INLEIDING. Den 26sten Februari 1884 werd te Londen tusschen Lord Granville, den Minister van Buitenlandsche Zaken, en Graaf d'Antas, Portugeesch gezant aan het Britsche hof, een tractaat gesloten betreffende het Congo-gebied. In de eerste plaats behelsde dit de erkenning der Portugeesche souvereiniteit over de beide oevers van den Congo en de kuststreek van 5° 12′ tot 8° Z. B., welk territoor echter door Art. 2 voor de onderdanen van alle natien werd opengesteld; zoowel wat aangaat het verkrijgen van onroerende goederen, als met het oog op de oprichting van factorijen, handelshuizen, agenturen, enz., hadden de vreemdelingen aanspraak op dezelfde behandeling als aan Portugeesche burgers ten deel viel. In Art. 3 werd de volle handels- en scheepvaartvrijheid erkend ten behoeve van alle natien op den Congo en den Zambesi. Art. 4 beval de instelling van eene Engelsch-Portugeesche Commissie, aan welke een algemeen toezicht zou worden opgedragen, benevens de beslissing in alle kwestiën aan gaande de scheepvaart, de policie en de in- en uitgaande rechten. De volgende Artikelen hadden betrekking op eenige vergemakkelijking in het verkeer, op het dulden van alle christelijke belijdenissen en op de gemeenschappelijke bestrijding van den slavenhandel. Art. 9 bepaalde, dat in de eerste tien jaar het tarief voor het Congo-gebied niet hooger mocht zijn dan dat, hetwelk in 1877 voor de provincie Mozambique was ontworpen; terwijl het verder de gelijkstelling voorschreef van Britsche schepen en waren met Portugeesche ten opzichte der belastingen. Door Art. 10 verzekerde zich Groot-Brintanje eindelijk het recht der meest begunstigde natie tegenover andere staten. en Het publiek worden van dit tractaat werd het sein tot eene machtige beweging onder den handelsstand in bijna alle beschaafde staten, Engeland niet uitgezonderd, en deze leidde op hare beurt tot een krachtig verzet der overige mogendheden tegen het Portugeesch-Engelsch verdrag. Tal van adressen werden tot de gouvernementen gericht door handelaars, handelslichamen en kamers van koophandel, welke het bedenkelijk karakter van het tractaat met het oog op den Afrikaanschen handel uiteenzetten. Tot nog toe hadden zich de nederzettingen der verschillende staten aan den beneden-Congo mogen verheugen in eene volmaakte handelsvrijheid en zoodoende waren deze tot een betrekkelijken bloei geraakt. Thans kreeg Portugal het recht die streek te annexeeren er invoerrechten te heffen ongeveer volgens het Mozambique-tarief. Iedereen, die de toestanden in de Portugeesche kolonien van nabij kende, zou moeten toegeven, dat tarieven, administratie, langzaamheid en lauwheid, zooals dit alles daar wordt aangetroffen, een land onmogelijk kunnen doen gedijen, en dat eene vernietiging van den opkomenden handel aan den Congo een noodwendig gevolg er van zou wezen. De beschaving, die zich allengs aan de oevers van den grooten stroom begon te ontwikkelen was de vrucht van opofferingen, waartoe alle staten het hunne hadden bijgebracht; alleen aan twee staten de beslissing over het lot dier beschaving in handen te geven, ging niet aan. Door de instelling der Engelsch-Portugeesche Commissie werd aan Groot-Brittanje eene bevoorrechte plaats ingeruimd, hoewel de handel van dit rijk op den Congo achterstond bij dien van Nederland, Frankrijk en Duitschland, en lag de gelegenheid voor het grijpen, om ondanks de verzekering van eene gelijke behandeling aller nationaliteiten, aan den Britschen handel door toekenning van allerlei concessies en privilegiën voordeelen te verschaffen. Deels uit bezorgdheid voor hunne handelsbelangen, deels uit wrevel over de houding van Engeland, weil wir es überhaupt nicht für zulässig erachten, dass eine einzelne Macht derachtige Fragen von allgemeinem Interesse ohne Mitwirkung der anderen betheiligten Länder nach ihrem einseitigem Interesse zu regeln versucht" (Brief van Graaf Hatzfeld aan den Duitschen gezant in Lissabon, 17 April 1884.), verklaarden zoowel Duitschland als Frankrijk in het laatst van April aan de Portugeesche Regeering, dat zij het tractaat van 24 Februari niet verbindend beschouwden voor zich en voor hunne onderdanen, in het Congo-gebied gevestigd. De twee andere staten, wier belangen onmiddelijk bij het bewuste verdrag betrokken waren, Nederland en de Vereenigde Staten van Noord-Amerika, namen wel is waar niet zulk eene besliste houding aan, maar uit de dagbladen en uit de protesten, welke in grooten getale uit den boezem der natie en in de Vertegenwoordiging opgingen, bleek voldoende aan welke zijde zij zich ten slotte zouden scharen. De Engelsche regeering liet zich vooralsnog door dezen tegenstand niet afschrikken en beloofde Portugal tot de ratificatie te zullen overgaan; echter verheelde het niet, dat „a „a mere dual arrangement between Great-Britain and Portugal, unrecognised by other countries, would be futile", en dat „ the acceptance of other powers would be indispensable before the treaty could come into operation". (Brief van Lord Granville aan den Engelschen gezant te Lissabon, 23 April 1884.) Portugal zou zich niet duurzaam aan den Congo kunnen vestigen, indien de mogendheden zijne suprematie weigerden te erkennen of niet toelieten, dat hunne onderdanen zich aan zijn gezag onderwierpen; feitelijk zou het tractaat dan toch buiten werking blijven. Daarom raadde het Britsche gouvernement het Portugeesche kabinet aan, ten spoedigste stappen te doen bij de andere mogendheden, om ook van deze de erkenning te verkrijgen van zijn souvereiniteitsrecht, en " |