Page images
PDF
EPUB

tibus?qui mihi accubantes in conviviis, complexi mulieres impudicas, vino languidi, confecti cibo, redimiti fertis, unguentis obliti, debilitati ftupris, eructant fermonibus fuis cædem bonorum, atque urbis incendia. quibus ego confido impenderefatum aliquod: & panas jamdiu improbitati, nequitia, fceleri, libidini debitas, aut inftare jam planè, aut certè jam appropinquare. Quos fi meus confulatus, quoniam fanare non poteft, fuftulerit: non breve nefcio quod tempus, fed multa fecula propagarit 220 Reipublicæ. nulla eft enim natio, quam pertimefcamus: nullus rex, qui bellum populo Romano facere poffit. omnia funt externa, unius virtute terra marique pacata: domefticum bellum manet, intus inclufum periculum eft, intus eft hoftis: cum luxuria nobis, cum amentia, cum fcelere certandum eft. Huic ego me (4) beilo ducem profiteor,

fans perdre fa qualité de fobre. C'est pourquoi Sénéque, Epift. 83, a dit élégamment : Plurimum intereffe inter ebrium, & ebriofum. Poteft & qui ebrius eft, tunc primum effe, nec habere hoc vitium; & qui ebriofus eft, fæpe extra ebrietatem effe. Voyez auffi Non. Marcellus, au mot Iracundus.

On lit encore peu après dans les mêmes éditions: conferti cibo, au lieu de confecti; & plus bas Panam jamdiu improbitati &c. debitam. Ce qui me paroît préférable aux le çons ordinaires.

(4) Huic ego me bello ducem profiteor, Quirites, &c.] Je trouve dans l'édition de 1474: Huic ego bello me ducem profiteor, qui Reipubli ca caufa fufcipio inimicitias perditorum hominum. Cela eft, ce me femble, beaucoup

221

Quirites: fufcipio inimicitias hominum perditorum. Qua fanari poterunt, quacumque ratione fanabo: quæ refecanda (5) erunt, non patiar ad perniciem civitatis manare. Proinde aut exeant aut quiefcant: aut, fi & in urbe & in eadem mente: permanent, ea, quæ merentur, expectent.

VI. At etiam funt, Quirites, qui dicant à me in exilium ejectum effe Catilinam. quod ego fi verbo (1) affequi poffem, iftos ipfos ejicerem, qui hæc loquuntur. homo enim videlicet timidus & permo

mieux; fur-tout fi on lit: Huic ego bello me ducem profiteor, Quirites. Reipublicæ caufa fufcipio, &c.

(5) Quæ refecanda erunt, non patiar ad perniciem civitatis manare] L'ancien Scholiafte a lu, manere. Grævius a trouvé le même mot en trois manufcrits, & je m'étonne qu'il ne les ait pas fuivis. Cicéron ne fe contente pas d'empécher, que le mal ne fe communique aux autres parties de la République : il veut en extir→ per la racine, en retranchant les membres corrompus. Aut exeant, dit-il, aut ea, quæ merentur, expectent. Cette comparaison du corps politique avec le corps humain revient plus d'une fois dans fes ouvrages. Dans fon Oraifon pour Sextius, ch. 65: Hi medentur Reipublicæ, qui exfecant peftem aliquam, tanquam ftrumam civitatis. Et contre Marc-Antoine, VIII. 5: In corpore, fi quid ejufmodi eft, quod reliquo corpori noceat, uri fecarique patimur. Sic in Reip. corpore, ut totum falvum fit, quidquid eft peftiferum amputetur.

(1) Quod ego fi verbo affequi poffem. ] L'édi tion de 1474, a:fi profequi poffem.

deflus vocem confulis ferre non potuit: fimul atque ire in exilium juffus eft, paruit, ivit. Heflerno (2) die, Quirites, cum domi mea pene interfectus effem, fenatum in adem Jovis Statoris convocavi; rem omnem ad patres confcriptos detuli. Quo cum Catilina veniffet, quis eum fenator appellavit? quis falutavit? quis denique (3) ita afpexit ut perditum civem, ac non potiùs ut importunissimum hoftem? Quin etiam principes ejus ordinis partem illam fubfelliorum, ad quam ille accefferat, nudam atque inanem reliquerunt. Hic ego vehemens ille conful, qui verbo cives in exilium ejicio, quafivi à Catilina, an nocturno (4) conventu apud M. Leccam fuiffet, necne? Cum ille homo au- 222 daciffimus, confcientia convictus, primo reticuiffet;

(z) Paruit, ivit. Hefterno die &c.] La même édition porte? Paruit. Qui at hefterno die &c. Je crois qu'il manque ici quelques lignes, où Cicéron, qui craignoit avec raifon, qu'on ne rejettât fur lui toute la haine de l'exil de Catilina, préparoit fans doute le Peuple à ap*prendre comment les chofes s'étoient paffées la veille au Sénat.

(3) Quis denique ita adfpexit, ut perditum civem &c.] Il y a dans l'édition de 1474: Quis denique ita non adfpexit, ut perditum civem &c. Ce que j'aimerois mieux, quoique l'autre leçon foit fupportable.

(4) Quafivi à Catilina, an nocturno conventu &c.] Cet an eft rude à l'oreille. Auffi n'étoit-il pas dans les exemplaires de Prifcien, qu'on peut voir lib. XVIII. p. 1146. & 11640L'édition de 1474. porte: Quæfiui an Catilina in nocturno & Co.

patefeci cetera: quid ea nocte (5) egisset, abi fuiffet, quid in proximam conftituiffet: quemadmodum effet ei ratio totius belli defcripta, edocui. Cum hæfitaret, cùm teneretur, quafivi quid dubitaret eo proficifci, quo jampridem pararat: cum arma, cum fecures, cum fafces, cùm tubas, cùm figna militaria, cùm aquilam. illam argenteam, cui ille etiam facrarium fcelerum domi fuæ fecerat, fcirem effe præmissam. In exilium ejiciebam, quem jam ingreffum effe 123 in bellum videbam? Etenim, credo, Mallius ifte centurio, qui in agro Fefulano caftra pofuit bellum populo Romano fuo nomine indixit; & illa caftra nunc non Catilinam ducem expectant : & ille ejectus in exilium, fe Maffiliam, ut aiunt, non in hæc caftra conferet.

[ocr errors]

VII. O conditionem miferam,non modo adminiftrandæ, verùm etiam confervanda Reipubli ca! Nunc, fi L. Catilina confiliis, laboribus, periculis meis circumclufus ac debilitatus, fubito pertimuerit, fententiam mutaverit, fuos defe

& 1147,

(5) Quid ea nocte egiffet, ubi fuiffet, quid in proximam conftituiffet ] Muret & Grævius ont corrige, in proximam, au lieu de in proxima, qui étoit dans toutes les éditions précédentes. Mais Prifcien, lib. XVIII, pag. 1 146, nous a appris qu'il faloit écrire : Quid ea notte egiffet, quid proxima conftituiffet. Le bon fens fuffifoit pour rejetter les mots : ubi fuiffet, puifque Cicéron venoit de dire luimême, où Catilina avoit paffé la nuit précédente. Auffi ces mots ne fe trouvent-ils pas en l'édition de 1474, où l'on lit peu après: Quum hæfitaret, quum cunctaretur. Mais les deux d'Alde ont, teneretur, qui eft préférable.

ruerit

:

ruerit, confilium belli faciundi abjecerit, ex hoc curfu fceleris, & belli iter ad fugam atque in exilium converterit: non ille à me fpoliatus armis audaciæ, non obftupefactus ac perterritus mea diligentia, non de fpe conatuque depulfus, fed indemnatus, innocens, in exilium ejectus à Confule, vi, & minis effe dicetur: & erunt, qui illum, fi hoc fecerit, non improbum, fed miferum me non diligentiffimum confulem, fed crudeliffimum tyrannum exiftimari velint. Eft 224 mihi tanti, Quirites, hujus invidiæ falfa atque inique tempeftatem fubire, dummodo à vobis hujus horribilis belli ac nefarii periculum depellatur. Dicatur fanè ejectus effe à me, dummodo eat in exilium. fed mihi credite, non eft iturus. Nunquam ego à dis immortalibus optabo, Quirites, invidiæ meæ levande caufa, ut L. Catilinam ducere exercitum hoftium, atque in armis volitare audiatis: fed triduo tamen audietis: multoque magis illud timeo, ne mihi fit invidiofum aliquando, quod illum emiferim potiùs, quàm quod ejecerim. Sed cum fint homines , qui illum, cùm profectus fit, ejeEtum effe dicant, iidem, fi interfectus effet quid dicerent? Quamquam ifti, qui Catilinam Maffiliam ire dictitant non tam hoc queruntur, quam verentur. Nemo eft iftorum 225 tam mifericors, qui illum non ad Mallium quàm ad Maffilienfes ire malit. Ille autem, fi mehercule hoc, quod agit, nunquam antè cogitaffet, tamen latrocinantem se interfici mallet quàm exulem vivere. nunc vero, cùm ei nihil adhuc præter ipfius voluntatem cogitationemque acciderit, nifi quod vivis nobis Roma profectus eft: optemus potiùs, ut cat in exilium, quam queramur.

[ocr errors]

Gg

« PreviousContinue »