Page images
PDF
EPUB

24 1: Ii quis cum principibus militibus vel privatis seu quibuscumque personis plebeis eciam scelestam factionem aut factionis ipsius inierit sacramentum vel dederit de nece venerabilium et illustrium nostrorum et sacri Romani imperii tam ecclesiasticorum quam secularium principum electorum seu alterius eorundem (nam et ipsi pars corporis nostri sunt; eadem enim severitate voluntatem sceleris quam effectum puniri iura voluerunt), ipse quidem utpote maiestatis reus gladio feriatur bonis eius omnibus fisco nostro addictis.

2. 11: Statuimus eciam, ut nulli comites barones . . . nulle quoque persone Coloniensi Maguntinensi et Treverensi ecclesiis subjecti vel subjecte. . ad cuiuscunque actoris instantiam extra territorium et terminos ac limites earundem ecclesiarum et pertinentiarum suarum ad quodcumque aliud tribunal seu cuiusvis alterius preterquam archiepiscoporum Maguntinensis, Treverensis Coloniensis et iudicum suorum iudicium citari potuerint temporibus retro actis vel trahi seu vocari debeant perpetuis inantea temporibus sive possint . . . . adjicientes expresse, quod nulli comiti baroni . . . nulli demum persone ecclesiis huiusmodi subjecte seu eius incole . . a processibus sententiis interlocutoriis et diffinitivis sive preceptis archiepiscoporum . vel suorum officiatorum temporalium ad quodcunque tribunal aliud liceat appellare, quamdiu in archiepiscoporum predictorum et suorum iudicio querulantibus non fuerit iusticia denegata; appellationes contra hoc factas non recipi statuimus cassasque et irritas nunciamus.

3. 20:

4. 7:

sanccimus, unumquemque principatuum predictorum cum iure et voce electionis ac officio ceterisque omnibus dignitatibus iuribus et pertinentiis ad ipsum spectantibus ita perserverare et esse debere unitum perpetuis temporibus indivisibiliter et coniunctum, quod possessor principatus cuiuslibet eciam juris vocis officii et dignitatis . . . quieta debeat et libera possessione gaudere ac princeps elector ab omnibus reputari.

decernimus, ut, postquam iidem principes electores seculares, et eorum quilibet esse desierit, ius VOX et potestas electionis huiusmodi ad filium primogenitum legitimum laicum, illo vero non extante ad eiusdem primogeniti primogenitum similiter laicum libere et sine contradictione cuiuspiam devolvatur.

§ 95. Die Reichsverwaltung.

Eichhorn II §§ 290-92, III §§ 435-37, Schröder §§ 44--46, v. Schulte §§ 71 u. 72, Siegel § 89, Waitz VII S. 56 flg., 167 flg., ferner die Litteratur zu § 73; Ficker, Vom Reichsfürstenstande, I, 1861, Pfaff, Geschichte des Pfalzgrafenamtes, 1847, Franck, Die Landgrafschaften

des heil. röm. Reiches, 1873, Teusch, Zur Geschichte der schwäbischen und elsässischen Reichs-Landvogteien im 13. Jahrh., I, 1890, (Kölner Gymnas.-Programm), Maurer, G. d. Fronhöfe, III, § 555 flg.

I. Königliche Reichsbeamte. 1. Die vier Pfalzgrafen (comites palatini), insbesondere die Stellung des Pfalzgrafen bei Rhein. 2. Die Landgrafen (comites provinciales). 3. Die Reichsvögte (iudices, advocati provinciales).

1. Schwabensp. 120: In tvischen landen hat iegelich lant sinen phallentz graven. Sahsen hant einen, vnde peigeren hant einen, Swaben hant einen, vranken hant einen.

II. Der Reichstag. Gliederung in 3 Kollegien: Kurfürsten, Fürsten (Reichsfürstenrath) und Städte (rheinische und schwäbische Bank). Regelung der Reichstagsverhandlungen im Einzelnen. Willebriefe.

1. Conventus civitatum Oppenheimensis (1255): . . Ab ipso domino nostro (scil. Wilhelmo rege) quatuor colloquia fuerunt constituta, et ibidem inter civitates et dominos ac nobiles terre per dictum dominum nostrum regem concordia super omnibus fuit stabilita ab utraque parte.

1. Sententia contra alienationes bonorum imperii (Rudolphi I., 1281): Nos Rudolphus. . . protestamur, quod nobis pro tribunali sedentibus in solemni curia nostra apud Nuremberg sententiatum extitit coram nobis, omnium principum, nobilium ac aliorum fidelium nostrorum qui fuere presentes, applaudente consensu, quod omnia donata, confirmata seu facta quocumque modo alio, de rebus vel bonis imperii per quondam Richardum regem illustrem et predecessores suos in Romano imperio, a tempore quo lata fuerat in olim Fredericum imperatorem secundum depositionis sententia, nullius habere debeant roboris firmitatem, nisi consensu maioris partis principum in electioni Romani regis vocem habentium fuerint approbata.

§ 96. Das Reichsheerwesen.

Eichhorn III §§ 437 u. 438, Schröder § 47, v. Schulte § 74; vgl. ferner die Litteratur zu § 74.

Entwicklung der Söldnerheere anstelle der Feudalheere infolge der Kriegsuntüchtigkeit der letzteren und der Einführung der Feuerwaffen. Die Organisation des Heeres. Reichsmatrikeln.

1. Heeresordnung zum Zuge wider die Hussiten, beschlossen auf dem Reichstage zu Frankfurt a/M. 1427 (Deutsche Reichstagsakten,

IX No. 31 S. 34 flg.): Geratslagt, in welcher mass und weise der anslage von des zugs wegen gein Beheym vollbracht werden sullen etc. 3: Item die fursten der man zue houbtluten uberkomen ist, sullen und muegen ze in nemen sechs oder acht redliche, oder mer ob sie des ein notduerft bedeuechte, uss ander herrn lande die dar qwemen. und die sullen seczen machen und ordiniren wie man ziehen und volgen sulle, auch zue bestellen und heissen zu ton alles des note zu ton ist.

4: Item meniclich sol ziehen uf sein selbs koste und zerung andern lueten on schaden.

16: Es sol auch niemant ufbrechen vor- oder nachziehen, es sei denn dabei die panire die darzu geschickt ist. und wen die houbtleute heissen vor- oder nachreiten oder sunst ziehen zuem sturme zuem streite zuem laufen oder zuem steen, der sol des alles gehorsam sin.

17: Item iglicher kurfurste furste herre und stete sullen bestellen mitzubringen steinmiczen zimmerleuete schueczen pulver steine pfeile tarrassen leitern und ander gute were.

18: Item igliche kurfurste sol zu fussen oder zue wegen bringen oder schicken zweihuendert schueczen auss seinem lande und steten; aussgescheiden die erzbischof von Triere und Colne, der iglicher sol huendert bringen.

§ 97. Die Reichssteuern.

Eichhorn III § 438, Schröder § 48, v. Schulte § 75, Waitz VIII S. 399 flg.; vgl. ferner die Litt. zu § 75.

Im Anschluss an die Umgestaltung des Heerwesens Entwicklung allgemeiner Reichssteuern, insbesondere Heranziehung der Städte.

1. Annales Colmarienses maiores ad a. 1284: Cives Columbarienses regi Rudolpho uno anno librarum triginta millia transmiserunt. Item decimo septimo Kalendas . . . obposuerunt se Columbarienses regi Rudolpho, quia tricesimam rerum suarum sibi dare noluerunt. 2. Gesetz über die Reichssteuer zum Hussitenzug von 1427 (Reichstagsakten, IX, Nr. 75 S. 90 flg.), A: . . und haben dorumb beslossen: das nucze guette und bequeme sei ein gelt in der cristenheit aufzuheben in der massen als hernach geschriben stet, soliche volk zn einem teglichen kriege zuge und anders wie das der cristenheit allerbeste zu nucze kummen mag zu bestellen, dadurch nimand beswert werde und doch jedermann nach markzale oder anzale mitleide und beholfen sei die keczerei zu vertilgen.

§ 98. Die Entwicklung der Landesherrschaft. Eichhorn II §§ 299—314, III § 418, Schröder §§ 45 u. 50, v. Schulte §§ 68 u. 39, Siegel §§ 89, 90, 97 u. 98, Zöpfl II §§ 51 u. 52, Waitz VII S. 302-72, VIII 415 fig.; Berchtold, Die Entwickelung der Landeshoheit in Deutschland, I, 1863, Lamprecht, Deutsches Wirthschaftsleben im Mittelalter I, 2, 1886, S. 1251 flg., Ficker, Vom Reichsfürstenstande, I, 1861.

I. Die Entwicklung der Landesherrschaft bis zum Ende des 12. Jahrhunderts. Unter der Reichsgewalt entstehen durch den Einfluss der Grundherrlichkeit, der Vogtei und des Lehnswesens selbstständige Landesgewalten. Das dominium terrae. Umbildung des Reichsfürstenstandes.

[ocr errors]
[ocr errors]

1. Pactum (Friderici I.) cum Bertolfo duce (sc. IV. de Zaeringen, 1152): Domnus rex dabit eidem duci terram Burgundiae et Provinciae, et intrabit cum eodem duce in predictas terras et adiuvabit eum easdem terras subiugare per bonam fidem ex consilio principum, qui in eadem expeditione erunt Dominatum et ordinationem utriusque terrae domnus rex habebit, quamdiu in ipsis terris fuerit. Post discessum regis dux utrasque terras in pote. state et ordinatione sua retinebit, preter archiepischopatus et epischopatus, qui specialiter ad manum domni regis pertinent. 2. Constitutio ducatus Coloniensis in Westfalia (Friderici I., 1180). Proinde . . noverit universitas, qualiter Henricus quondam dux Bawarie et Westphalie, eo quod ecclesiarum Dei et nobilium imperii libertatem possessiones eorum occupando et iura ipsorum imminuendo graviter oppresserit, . . . tam pro illorum iniuria quam pro multiplici contemptu nobis exhibito ac precipue pro evidenti reatu maiestatis sub feodali iure legitimo trino edicto ad nostram citatus audientiam . . contumax iudicatus est, ac proinde tam ducatus Bawarie quam Westfalie et Angarie quam etiam universa que ab imperio tenuerit beneficia per unanimem principum sententiam in sollempni curia Wirziburc celebrata ei abiudicata sunt nostroque iuri addicta et potestati. Nos itaque

...

...

. . ducatum, qui dicitur Westfalie et Angarie in duo divisimus et. . . . unam partem ecclesie Coloniensi legitime donavimus et de imperatoria liberalitate contulimus. Et.. prememoratum archiepiscopum Phylippum portione illa ducatus . . . vexillo imperiali sollempniter investivimus.

3. Sachsensp. III, 62 § 2: seven vanlen sint ok in 'me lande to sassen: dat hertochdum to sassen unde die palenze, die marke to brandeburch, die lantgrafscap to doringen, dic marke to misene, die marke to lusitz, die grafscap to aschersleve.

4. Sächs. Lehnrecht 71 § 21: Vorste het dar umme vorste des rikes,

dat sin vanlen dar he vorste van wesen wel nieman vor ime untvan ne sal. Sven it en ander vor ime untveit die 't ime liet, so n'is he die vorderste an der lenunge nicht; dar umme ne mach he von deme lene nen vorste wesen. Svie so vanlen hevet unde vorste is, die ne sal nenen leien to herren hebben ane den koning. Förderung der fürstlichen

II. Im 13. Jahrhundert.

Macht durch Friedrich II.

1. Statutum in favorem principum (1232, vgl. Altmann und Bernheim, Urkunden, No. 6 S. 20 22): Concedimus igitur iuxta quod idem rex filius noster noscitur concessisse ac perpetue confirmacioni donamus statuentes:

1: Quatenus nullum novum castrum vel civitas in fundis ecclesiarum vel occasione advocatie per nos vel per quemquam alium sub pretextu quolibet construantur.

5 Item. In civitatibus nostris novis bannitum miliare deponatur. 6: Item. Unusquisque principum libertatibus, iurisdictionibus, comitatibus, centis, sive liberis vel infeodatis, utatur quiete secundum terre sue consuetudinem approbatam.

7: Item.

Centumgravii recipiant centas a domino terre vel

ab eo, qui per dominum terre fuerit infeodatus.

10: Item. Cives qui phalburgere dicuntur penitus eiciantur. 14: Conductum principum per terram eorum, quam de manu nostra tenent in feoda, vel per nos vel per nostros non impediemus vel infringi paciemur.

17: Item. Nullam novam monetam in terra alicuius principis cudi faciemus, per quam moneta eiusdem principis deterioretur. 18: Item. Civitates nostre iurisdictionem suam ultra civitatis ambitum non extendant, nisi ad nos pertineat iurisdictio specialis. III. Der Abschluss der Entwicklung im 14. Jahrhundert. Die Bestimmungen der Goldenen Bulle.

1. Goldene Bulle (1356, vgl. Altmann u. Bernheim No. 13 S. 52) 9:... statuimus quod successores nostri Boemie reges necnon universi et singuli principes electores ecclesiastici et seculares, qui perpetuo fuerint, universas auri et argenti fodinas atque mineras stanni cupri ferri plumbi et alterius cuiuscunque generis metalli ac eciam salis tam inventas quam inveniendas in posterum quibuscunque temporibus in regno predicto ac terris et pertinentiis eidem regno subiectis, necnon supradicti principes in principatibus terris dominiis et pertinentiis suis tenere iuste possint et legitime possidere cum omnibus iuribus nullo prorsus excepto, prout possunt seu consueverunt talia possideri, necnon iudeos habere, thelonea in preterito statuta et indicta percipere.

« PreviousContinue »