Page images
PDF
EPUB

§ 12. Gefolgschaft und Heerwesen.

Gebhardt § 4, Lamprecht I S. 132-36. Eichhorn I §§ 16 u. 17, Brunner § 19, Schröder §§ 6 Nr. 2 u. 7, v. Schulte § 15, v. Amira § 60, Gengler § 14, Waitz I S. 371—417; Sickel, Freistaat, S. 124 flg., Jähns, Handbuch einer Geschichte des Kriegswesens, 1880, S. 402 flg., Weinhold, Zu den deutschen Kriegsalterthümern in den Sitzungsberichten der Akademie der Wissenschaften zu Berlin, XXIX (1891) S. 543 flg.

I. Gefolgschaft (comitatus, Degen, Gesinde). Princip: Treue und Dienst, dafür Treue und Schutz.

1. Caesar, b. G. VI, 23: Atque ubi quis ex principibus in concilio dixit se ducem fore, qui sequi velint, profiteantur, consurgunt hi, qui et causam et hominem probant, suumque auxilium pollicentur atque ab multitudine conlaudantur; qui ex his secuti nnn sunt, in desertorum ac proditorum numero ducuntur, omniumque his rerum postea fides derogatur.

2. Tacitus, Germ. 13: Insignis nobilitas aut magna patrum merita principis dignationem etiam adolescentulis assignant; ceteris robustioribus ac jam pridem probatis aggregantur, nec rubor inter comites aspici. gradus quin etiam ipse comitatus habet, judicio ejus quem sectantur; magnaque et comitum aemulatio, quibus primus apud principem suum locus, et principum cui plurimi et acerrimi comites. haec dignitas, hae vires, magno semper electorum juvenum globo circumdari; in pace decus, in bello praesidium.

II. Heerwesen. Princip: Wehrpflicht und Wehrrecht. Herzog. Eintheilung des Heeres in Tausendschaften, Hundertschaften. Schlachtordnung. Bewaffnung.

1. Caesar, b. G. I, 51: Tum demum necessario Germani suas copias castris eduxerunt generatimque constituerunt paribus intervallis, Harudes, Marcomanos, Triboces, Vangiones, Nemetes, Sedusios, Suebos, omnemque aciem suam redis et carris circumdederunt, nequa spes in fuga relinqueretur.

2. Tacitus, Germ. 6: Acies per cuneos componitur. Vgl. auch cap. 7 bei 16 II No. 2.

§ 13. Rechtsbildung und Rechtsfindung.

Gebhardt § 5. Eichhorn I §§ 74 u. 75, Brunner I §§ 15 u. 20, Schröder § 8, v. Schulte §§ 8, 109, 110 u. 122, Siegel § 2, v. Amira, §§ 4 u. 83, Sickel, Freistaat, S. 147 flg., 175 flg., Schröder in d. S.Z. f. Rg. IV S. 215 flg.

I. Rechtsbildung. liche Friedensordnung.

1. Recht (lag, êwa, vitoth) = gött

2. Rechtsbildung, Aufgabe des

ganzen Volkes (êosagari, Gesetzsprecher). 3. Charakteristik des Rechts.

II. Rechtsfindung.

gemeinde.

Hauptorgan die Hundertschafts

Konkurrirende Gerichtsbarkeit der Völker

schaftsversammlung.

1. Caesar, b. G. VI, 23 vgl. zu § 10 No. 1.

2. Tacitus, Germ. 12: licet apud concilium accusare quoque et discrimen capitis intendere. eliguntur in iisdem conciliis et principes qui jura per pagos vicosque reddunt, centeni singulis ex plebe comites consilium simul et auctoritas assunt.

§ 14. Der Rechtsgang.

Gebhardt § 5. Eichhorn I §§ 18, 76-81, Brunner I § 23, Schröder § 13, v. Schulte §§ 123 flg. (passim), v. Amira §§ 87—92; G. L. Maurer, Geschichte des altgermanischen und namentlich altbaierischen Gerichtsverfahrens, 1824, H. Siegel, Geschichte des deutschen Gerichtsverfahrens, 1857, Grimm, S. 745-937.

I. Leitende Grundsätze. 1. Uebereinstimmung des strafrechtlichen und bürgerlichen Verfahrens. 2. Rechtsgang=gesetzmässige Unrechtsreaktion, daher Rechtsgang auch Selbsthülfe und Fehderecht. 3. Oeffentlichkeit und 4. Mündlichkeit des Verfahrens. 5. Verhandlungsmaxime. 6. Rechtsformalismus.

II. Der Rechtsgang selbst. 1. Allgemeiner Charakter der eines Deliktsprozesses. Nur liquide Ansprüche verfolgbar. 2. Einzelheiten des ordentlichen Verfahrens: Ladung, Klageerhebung, Klagebeantwortung, Urtheils bitte, Urtheilsvorschlag, Urtheilsspruch. Beweisurtheil und Beweismittel (Zweikampf?). Sühnevertrag. Aussergerichtliche Exekution, Todesstrafe und Achtvollzug.

Gebhardt § 5.

§ 15. Missethat und Sühne.

Eichhorn I §§ 71 u. 74, Brunner I §§ 21 u. 22, Schröder § 12, Siegel §§ 172 flg. (passim), v. Amira §§ 72—82, Gengler § 14; Waitz I S. 418 flg. Wilda, Das Strafrecht der Germanen, 1842. Grimm S. 622-744.

I. Missethat. Todeswürdige Verbrechen (scelera, flagitia, Neidingswerke, Meinthaten) und sühnbare Frevel (leviora

delicta). In der Todesstrafe (Opfertod) liegt der Keim des öffentlichen Strafrechts. Jede Missethat ist Friedensbruch.

II. Sühne. Allgemeine Folge: Friedlosigkeit, von Rechtswegen oder kraft Urtheils (Aechtung). Weitere Folgen: 1) bei Neidingswerken: Rechtlosigkeit, 2) bei geringeren Freveln: Fehde (inimicitia, faida, fêhida, Feindschaft). Wahlrecht des Verletzten zwischen aussergerichtlichem Sühnevertrag, Selbsthülfe (Fehdegang, Blutrache) und Klage mit gerichtlichem Sühnevertrag. Busse (bôt, puoz, compositio, mulcta) und Friedensgeld (fretus, pax, poena pacis).

1. Tacitus, Germ. 12: licet apud concilium accusare quoque et discrimen capitis intendere. distinctio poenarum ex delicto. proditores et transfugas arboribus suspendunt, ignavos et imbelles et corpore infames caena ac palude injecta insuper crate mergunt. diversitas supplicii illuc respicit, tamquam scelera ostendi oporteat dum puniuntur, flagitia abscondi, sed et levioribus delictis pro modo poena: equorum pecorumque numero convicti mulctantur, pars mulctae regi vel civitati, pars ipsi qui vindicatur vel propinquis ejus exolvitur.

2. 21: suscipere tam inimicitias seu patris seu propinqui quam amicitias necesse est. nec implacabiles durant: luitur enim etiam homicidium certo armentorum ac pecorum numero, recipitque satisfactionem universa domus.

§ 16. Familie und Sippe.

Eichhorn I §§ 19,

Gebhardt § 4, Lamprecht I S. 79-121, 160 flg. 52-56, 65 u. 66, Brunner I §§ 12 u. 13, Schröder § 11, v. Schulte §§ 11, 161–178 (passim), v. Amira §§ 53—60, Gengler § 15; Grimm S. 403-490, Gierke, Genoss. R. I S. 12 flg., Heusler II § 130, Waitz I S. 53 flg., Wackernagel, Familienrecht und Familienleben in: Kleinere Schriften I 1872 S. 1 flg., Lamprecht, Zur Socialgeschichte der deutschen Urzeit I, in der Festgabe für Georg Hanssen, 1889, S. 61 flg.

I. Die Familie. 1. Begriff. Familie, Haus (hîviski, familia, domus) ein Herrschaftsverband. Grundlage desselben: 2. Die Ehe, regelmässig monogamisch. Frauenraub und Frauenkauf. Verlobung. Ehemännliche Gewalt (Munt, mundium). 3. Die Kinder. Väterliche Gewalt. Beendigung derselben bei Töchtern durch Verheirathung, bei Söhnen durch wirthschaftlich Selbständigwerden, Eintritt in eine

Gefolgschaft, Annahme an Kindesstatt. Formen dafür: Wehrhaftmachung, Scheeren des Haares, Kniesetzung. Erbrechtliche Grundsätze. Blutserbfolge. Vorzugsrechte des Mannesstammes. Erbenkreise.

4.

1. Tacitus, Germ. 18: quamquam severa illic matrimonia, nec ullam morum partem magis laudaveris. nam prope soli barbarorum singulis uxoribus contenti sunt, exceptis admodum paucis, qui non libidine, sed ob nobilitatem plurimis nuptiis ambiuntur. dotem non uxor marito, sed uxori maritus offert. intersunt parentes et propinqui ac munera probant . . . in haec munera uxor accipitur, atque invicem ipsa armorum aliquid viro affert.

2. 19: paucissima in tam numerosa gente adulteria. quorum poena praesens et maritis permissa: abscisis crinibus, nudatam, coram propinquis expellit domo maritus ac per omnem vicum verbere agit.

3. 13: sed arma sumere non ante cuiquam moris quam civitas suffecturum probaverit. tum in ipso concilio vel principum aliquis vel pater vel propinqui scuto frameaque juvenem ornant. haec apud illos toga, hic primus juventae honos; ante hoc domus pars videntur, mox rei publicae.

4. 20: heredes tamen successoresque sui cuique liberi, et nullum testamentum. si liberi non sunt, proximus gradus in possessione fratres patrui avunculi.

5. 32: (apud Tencteros) inter familiam et penates et jura successionum equi traduntur: excipit filius non ut cetera maximus natu, sed prout ferox bello et melior.

II. Die Sippe. 1. Begriff. Sippe (Geschlecht, sibba = Friede, Freundschaft) ein genossenschaftlicher Verband. Grundlage Blutsgemeinschaft. Agnatisches Princip, kein Mutterrecht mehr. Vater- und Muttermagen. Zählung. Aufnahme Fremder (Geschlechtsleite, Blutsbrüderschaft). Entsippung und Ausstossung. 2. Bedeutung der Sippe als territorialer, Heeres-, Friedens- und Schutzverband.

1. Tacitus, Germ. 20: sororum filiis idem apud avunculum qui ad patrem honor. quidam sanctiorem artioremque hunc nexum sanguinis arbitrantur et in accipiendis obsidibus magis exigunt, tamquam et animum firmius et domum latius teneant.

2. 7: quodque praecipuum fortitudinis incitamentum est, non casus nec fortuita conglobatio turmam aut cuneum facit, sed familiae et propinquitates.

§ 17.

Grundeigenthum und Fahrniss.

Eichhorn I §§ 57-59b, Schröder § 10, v. Schulte §§ 137 flg. (passim), v. Amira §§ 61-64, 76; Grimm S. 491-599, Gierke, Genossenschafsrecht II (1873) S. 136 flg. Vgl. auch die Litteratur zu § 7.

=

I. Das Eigenthumsrecht: 1. an Grundstücken. Eigen (aigin, eikan) dominium und praedium (proprium). Collectiveigenthum (Volkland), Sondereigenthum.

1. Caesar b. G. VI, 22 und Tacitus Germ. 16 vgl. bei § 7 I No. 1 u. 2. 2. an Fahrniss (mobilia, pecus).

1. Tacitus, Germ. 18: munera non ad delicias muliebres quaesita nec quibus nova nupta comatur, sed boves et frenatum equum et scutum cum framea gladioque.

II. Die Eigenthumsübertragung. Sala (von saljantradere) ein formelles Uebertragungsgeschäft und zugleich formelle Uebertragungshandlung. Feierliche Uebergabe der Fahrniss.

1. Plinius, hist. nat. XXII, 4: summum apud antiquos signum victoriae erat, herbam porrigere victos, hoc est, terra et altrice ipsa humo et humatione cedere; quem morem etiam nunc durare apud Germanos scio; vgl. dazu Grimm S. 112.

§ 18. Schuld und Bürgschaft.

Eichhorn I § 18 Anm. S. 83 flg., Schröder § 11, v. Schulte §§ 149 flg. (passim), v. Amira §§ 67-71, Nordgermanisches Obligationenrecht, I und II, 1, 1882, 92, Grimm S. 600-621, Waitz I S. 454 flg.

I. Schuld (Sollen, skulan). Das Schuldverhältniss in seinen zwei Beziehungen, Gläubiger und Schuldner Schuldgenossen. Nur Baarverträge anerkannt. Wette. Schenkung. Tausch und Kauf (kaup =pactum). Wergeldschuld. Form der Verträge.

nam

1. Tacitus, Germ. 14: exigunt enim principis sui liberalitate illum bellatorem equum, illam cruentam victricemque frameam. epulae et quamquam incompti, largi tamen apparatus pro stipendio cedunt. materia munificentiae per bella et raptus.

2. 21: abeunti (scil. hospiti), si quid poposcerit, concedere moris; et poscendi invicem eadem facilitas, gaudent muneribus, sed nec data imputant nec acceptis obligantur: vinclum inter hospites comitas.

« PreviousContinue »