Page images
PDF
EPUB

I. Die Ansiedlung der Franken in Gallien. Sondereigenthum und Markgenossenschaft. Die Hufe. Das Recht des Neubruchs (bifang, captura).

1. Lex. Sal. XLV,1: Si qui super alterum in villa migrare voluerit, si unus vel aliqui de ipsis qui in villa consistunt eum suscipere voluerit, si vel unus exteterit qui contradicat migranti ibidem, licentiam non habebit.

2. 3: Si vero quis migraverit et infra XII menses nullus testatus fuerit, securus sicut et alii vicini maneat.

II. Das Wirthschaftssystem: Die Dreifelder wirthschaft. Flurzwang.

[ocr errors]

§ 25. Die Entwicklung des Grossgrundbesitzes. Gebhardt §§ 22 und 40, Lamprecht I S. 321 flg. Eichhorn I §§ 84b u. 85, Brunner I § 26, Schröder § 28, v. Schulte § 40; v. InamaSternegg, Die Ausbildung der grossen Grundherrschaften in Deutschland während der Karolingerzeit, 1878, Sallandstudien in der Festgabe für G. Hanssen, 1889, S. 73 flg., Lamprecht, D. Wirthschaftsleben, I, Brunner, Die Landschenkungen der Merowinger und der Agilolfinger, 1885, in Forschungen z. Geschichte d. deutschen u. franz. Rechts, 1894, Nr. I.

I. Die Grundbesitzverhältnisse in Gallien vor der fränkischen Eroberung. Latifundien.

II. Die Entwicklung des Grossgrundbesitzes in der fränkischen Monarchie. 1. Ursachen: königliche Rodungsprivilegien und Landschenkungen. 2. Die Bewirthschaftung. Capitulare de villis von 800. Gerichtsbarkeit des villicus. Salland (mansus indominicatus, terra salica) und Zinsland (mansi vestiti: serviles, litiles und ingenuiles).

1. Capit. de villis (Karoli M., 800) 20: Unusquisque iudex fructa semper habundanter faciat omni anno ad curtem venire, excepto visitationes eorum per vices tres aut quatuor seu amplius dirigant. 26: Maiores vero amplius in ministerio non habeant nisi quantum in una die circumire aut previdere potuerint.

36: Ut silvae vel forestes nostrae bene sint custoditae; et ubi locus fuerit ad stirpandum, stirpare faciant et campos de silva increscere non permittant; et ubi silvae debent esse, non eas permittant nimis capulare atque damnare;

55: Volumus ut quicquid ad nostrum opus iudices dederint vel servierint aut sequestraverint, in uno breve conscribi faciant, et quicquid dispensaverint, in alio; et quod reliquum fuerit, nobis per brevem innotescant.

56: Ut unusquisque iudex in eorum ministerio frequentius audientias teneat et iustitiam faciat et praevideat qualiter recte familiae nostrae vivant.

2. Edictum compend. de tributo Nordmannico (Karoli II., 877): Episcopi, abbates, comites ac vassi dominici ex suis honoribus de unoquoque manso indominicato donent denarios duodecim, de manso ingenuili quatuor denarios de censu dominicato et quatuor de facultate mansuarii, de servili vero manso duos denarios de censu indominicato et duos de facultate mansuarii.

§ 26. Geld- und Münzwesen.

Gebhardt § 22 Anm. 2.

[ocr errors]

Eichhorn I § 89, Brunner I § 27, Schroeder

§ 26, v. Schulte § 44 Anm. 5, Gengler § 46 Anm. 25 S. 287.

I. In merowingischer Zeit. Münzeinheit: der römische Goldsolidus (Schilling 12,50 M., später = 10,71 M.), unter

=

Chlodovech = 40 Silberdenaren.

II. In karolingischer Zeit. Münzeinheit: der Silbersolidus, unter Karl dem Grossen 4,70 M., Münzmeister (monetarii) und Prägestätten.

=

1. Cap. (Pippini, 754/55) 5: De moneta constituimus, ut amplius non habeat in libra pensante nisi XXII solidos, et de ipsis XXII solidis monetarius accipiat solidum I, et illos alios domino cuius sunt reddat.

2. Cap. Leg. add. (Karoli M., 803) 9: Omnia debita quae ad partem regis solvere debent, solidis duodecim denariorum solvant, excepto freda quae in lege Saliga scripta est; illa eodem solido quo caeterae compositiones solvi debent componatur. Cap. Legg. add. (Ludowici Pii, 816) 2.

Vgl. auch

3. Cap. Saxonicum (Karoli M., 797) 11: Illud notandum est quales debent solidi esse Saxonum: id est bovem annoticum utriusque sexus autumnali tempore, sicut [in stabulum] mittitur, pro uno solido; similiter et vernum tempus, quando [de stabulo] exiit, et deinceps, quantum aetatem auxerit, tantum in pretio crescat.

3. Abschnitt.

Geschichte der Rechtsquellen.

§ 27. Allgemeine Uebersicht.

Gebhardt §§ 24 u. 45.

[ocr errors]

Eichhorn I § 142, Brunner I §§ 33-37,

Schröder § 30, v. Schulte § 22, Siegel § 4, v. Amira §§ 5-8,

Gengler S. 102-5; Waitz III S. 597 flg., Stobbe, Geschichte der Deutschen Rechtsquellen, 1 § 1.

I. Die Rechtsbildung im Allgemeinen. Leges Romanae und barbarorum. Volksrecht und Königsrecht.

II. Die Arten der Rechtsquellen: Volksrechte, fränkische Reichsgesetze (Kapitularien), Urkunden und Formeln. 1. Capit. de functionibus publicis (Ludovici Pii, 829) 5: Generaliter omnes admonemus, ut capitula que praeterito anno legis Salicae per omnium consensum addenda esse censuimus iam non ulterius capitula sed tantum lex dicantur, immo pro lege teneantur.

III. Allgemeiner Charakter derselben nach Form (lateinische Sprache) und Inhalt (wesentlich nationales Recht).

§ 28. Die Volksrechte.

Eichhorn I §§ 29-40, 143-48, Brunner I §§ 38-48, 53 u. 56, Schröder § 31, v. Schulte §§ 23-32 u. 36, Siegel §§ 4-11, v. Amira §§ 5—7, Gengler §§ 22-33, Stobbe, G. d. R. I §§ 2—4, 6, 8, 10-17, Schröder, Zur Kunde der deutschen Volksrechte, in der S.-Z. f. RG. VII, S. 17 flg.; fernere Speziallitteratur bei den einzelnen Volksrechten.

I. Allgemeine Betrachtung. 1. Anlass. Einführung des Christenthums, römische Rechtsbücher. 2. Abfassung unter Mitwirkung des Volkes (lex = pactus). 3. Sprache. 4. Inhalt. 5. Anwendung.

1. Annal. Lauresham. XXXV ad a. 802: Sed et ipse imperator congregavit duces, comites et reliquo christiano populo cum legislatoribus, et fecit omnes leges in regno suo legi, et tradi unicuique homini legem suam, et emendare ubicumque necesse fuit, et emendatum legem scribere, et ut iudices per scriptum iudicassent, et munera non accepissent; sed omnes homines, pauperes et divites in regno suo iustitiam habuissent.

2. Prologus I Legis Sal.: Gens Francorum inclita . . ., ad catholica fide conversa et inmunis ab herese, dum adhuc teneretur barbara, inspirante Deo inquirens scienciae clavem, juxta morum suorum qualitatem desiderans justitiam custodiens pietatem, dictaverunt Salica lege per proceris ipsius gentis qui tunc tempore eiusdem aderant rectores, electi de pluribus viris quattuor his nominibus: Wisogastis, Bodogastis, Saligastis et Widogastis, in loca nominancium Salchamae, Bodochamae, Widochamae, qui per tres mallos convenientes, omnes causarum origines sollicite discuciendum tractandis de singulis judicibus decreverunt hoc modo. At ubi Deo favente rex Francorum Chlodeveus terrens et pulcher

et primus recepit catholicam baptismi et quod minus in pactum habebatur idoneo per proconsolis regis Chlodovehi et Hildeberti et Chlotharii fuit lucidius emendatum.

3. Prologus Legis Baiuwar.: Theodericus rex Francorum, cum esset Catalaunis, elegit viros sapientes, qui in regno suo legibus antiquis eruditi erant. Ipso autem dictante iussit conscribere legem Francorum et Alamannorum et Baioariorum unicuique genti, quae in eius potestate erant, secundum consuetudinem suam, addidit quae addenda erant, et inprovisa et inconposita resecavit; et quae erant secundum consuetudinem paganorum, mutavit secundum legem christianorum. Et quicquid Theodericus rex propter vetustissimam paganorum consuetudinem emendare non potuit, post haec Hildebertus rex inchoavit, sed Lotharius rex perfecit. Haec omnia Dagobertus rex gloriosissimus per viros illustres Claudio, Chadoindo, Magno et Agilulfo renovavit, et omnia vetera legum in melius transtulit, et unicuique genti scriptam tradidit, quae usque hodie perseverant.

4. Edictum Pistense (Karoli II, 864) 6: Et quoniam lex consensu populi et constitutione regis fit, Franci jurare debent etc.

5. Capit. miss. gen. (Karoli M., 802) 26: Ut iudices secundum scriptam legem iuste iudicent, non secundum arbitrium suum.

II. Die einzelnen Volksrechte: 1. Lex Salica. Ausgaben von Behrend (nebst den Kapitularien zur L. S. bearbeitet v. Boretius), 1874, und Hessels, 1880. Litteratur: v. Daniels, Handbuch d. deutschen Reichs- und Staatenrechtsgeschichte, I, 1859, §§ 72-74, J. Clement, Forschungen über das Recht der salischen Franken, 1876, Schröder, Die Franken und ihr Recht in der S.-Z. f. RG. II, S. 1 flg. Entstehungszeit zwischen 496 und 511, der Lex Salica emendata unter Karl d. G. Mallbergische Glossen. Septem causas. Recapitulatio legis Salicae.

1. Vgl. eine Probe der Mallbergischen Glosse in: Lex Sal. XVIII: Si quis ad regem innocentem hominem absentem accusaverit Malb. seulando efa, hoc est MMD dinarios qui faciunt solidos LXIII culpabilis iudicetur.

2. Lex Ribuaria. Ausg. v. Sohm in Mon. Germ. Leg. V S. 185 flg., und ein Textabdruck davon 1883. Litt. Sohm, Ueber die Entstehung der L. Rib. in der Z. f. RG. V S. 380 flg., E. Mayer, Zur Entstehung der L. Rib., 1886. Theilweise aus dem 6., 7. und 9. Jahrhundert.

Karls d. G. nova legis constitutio, quae in lege Ribuaria mittenda est, von 803.

3. Lex Francorum Chamavorum (notitia vel commemoratio de illa ewa, quae se ad Amorem habet). Ausg. v. Sohm, vgl. zu No. 2, S. 269 flg., bezw. 111 flg. Litt. Gaupp, Lex Franc. Chamav. oder das vermeintliche Xantener Gaurecht, 1855, Zöpfl, Die Ewa Chamav., ein Beitrag zur Kritik und Erläuterung ihres Textes, 1856. Ein Weisthum von 802 (oder 803).

[ocr errors]

4. Pactus und Lex Alamannorum. Ausg. v. K. Lehmann in Mon. Germ. Leg. Sectio I (4) V, 1, 1888. Litt. Brunner, Ueber das Alter der L. Alam., Sitzungsber. d. Berliner Akad. d. W., 1885, S. 149 flg. Aus dem 7bzw. 8. Jahrhundert.

[ocr errors]

7.

5. Lex Baiuwariorum. Ausg. v. Merkel in Mon. Germ. Leg. III S. 183 flg. Litt. Fr. Muth, Das bair. Volksrecht, 1870, Riezler, Ueber die Entstehungszeit der L. B., in den Forsch. z. deutschen Geschichte, XVI S. 409 flg. - Einheitliches Gesetz aus dem 8. Jahrhundert. Decreta Tassilonis. Karls d. G. Capitula ad legem Baiwariorum.

6. Lex Wisigothorum. Ausg. v. Zeumer, Leges Visigothorum antiquiores, 1894. Litt. Gaupp, Germanistische Abhandlungen, 1853 S. 27 flg., Schmeltzer, Die Redaktionen des Westgothenrechts durch die Könige Chindasuinth und Reccessuinth in der S.-Z. f. RG. II S. 123 flg., A. Schmidt über Gaudenzi, daselbst, IX S. 223 flg. und XI S. 213 flg.

Gesetze von König Eurich (466—84, leges antiquae), Chindasuinth (641-52) und Reccessuinth (649—72), Redaktion von Erwig (682). Lex Wisig. vulgata unter Egika (687-701).

7. Lex Burgundionum. Ausg. v. v. Salis in Mon. Germ. Leg. Sectio I (40) II, 1, 1892. Litt. Binding, Das burgundisch-romanische Königreich, I, 1868, Boretius, Ueber Gesetz und Geschichte der Burgunder, in v. Sybel, Hist. Z. XXI S. 1 flg. - Lex Gundobada (474-516).

8. Lex Frisionum. Ausg. v. v. Richthofen in Mon. Germ. Leg. III S. 631 flg. Litt. De Geer, Ueber die Zu

« PreviousContinue »