Page images
PDF
EPUB

vel sententia confirmandum; caeterum autem propter dona generaliter danda. 30: Aliud placitum cum senioribus tantum et praecipuis consiliariis habebatur, in quo iam futuri anni status tractari incipiebatur, si forte talia aliqua se praemonstrabant, pro quibus necesse erat praemeditando ordinare, si quid mox transacto anno priore incumberet, pro quo anticipando aliquid statuere aut providere necessitas esset.

§ 40. Die Staatsbeamten.

Eichhorn I §§ 24 u. 160, Brunner II §§ 78—85, Schröder § 19, v. Schulte § 45, Siegel §§ 67, 68 u. 70, Gengler § 42; Waitz II, 2 S. 1 flg., III S. 341 flg., Sohm, Reichs- u. Gerichtsverf. §§ 4, 5, 7-9, 18-21. I. Die Beamten der Hundertschaft. Thunginus (aut centenarius) und sacebaro. Verschmelzung beider Aemter. Der Schultheiss (scultheizo, sculdasius, centenarius, vicarius).

II. Die Grafen. Der Graf (grafio, comes) höchster Verwaltungsbeamter des Gaus in gerichtlichen, polizeilichen, militärischen und fiskalischen Angelegenheiten. Stellvertreter (vicecomites).

1. Edictum Chlotarii II. (614) 12: Et nullus iudex de aliis provinciis aut regionibus in alia loca ordinetur; ut, si aliquid mali de quibuslibet condicionibus perpetraverit, de suis propriis rebus exinde quod male abstolerit iuxta legis ordine debeat restaurare. 2. Cap. Aquisgranense (Karoli M., 801-13) 11: Ut comites unusquisque in suo comitatu, carcerem habeant; et iudices atque vicarii patibulos habeant.

III. Die Markgrafen. Der Markgraf (auch Markherzog, marchio, comes marchiae) ein Graf mit räumlich und inhaltlich erweitertem, vorwiegend militärischem Wirkungskreise. Die Marken.

1. Mon. Sangall. de gestis Karoli Imp. I, 13: Providentissimus Karolus nulli comitum, nisi his qui in confinio vel termino barbarorum constituti erant, plus quam unum comitatum aliquando concessit. IV. Die Herzöge (duces). Entwicklung und Beseitigung der Stammesherzogthümer.

1. Marculfi Form. I, 8: Carta de ducato et patriciatu et comitatu. Praespicuae regalis in hoc perfectae conlaudatur clementia, ut inter cuncto populo bonitas et vigilantia requeratur personarum, nec facile cuilibet iudiciaria convenit committere dignitatem, nisi prius fides seo strinuetas videatur esse probata. Ergo dum et fidem et utilitatem tuam videmur habere conpertam, ideo tibi

accionem comitiae, ducatus aut patriciatus in pago illo, quem antecessor tuos illi usquae nunc visus est egisse, tibi ad agendum regendumque commissemus, ita ut semper erga regimine nostro fidem inlibata custodias, et omnis populus ibidem commanentes, tam Franci, Romani, Burgundionis vel reliquas nationis, sub tuo regimine et gubernatione degant et moderentur, et eos recto tramite secundum lege et consuetudine eorum regas, viduis et pupillis maximus defensor appareas, latronum et malefactorum scelera a te severissimae repremantur, ut populi bene viventes sub tuo regimine gaudentes debeant consistere quieti; et quicquid de ipsa accione in fisci dicionibus speratur, per vosmet ipsos annis singulis nostris aerariis inferatur.

V. Die Königsboten (missi dominici) ausserordentliche Bevollmächtigte des Königs. Organisation dieses Instituts 802. Eintheilung des Reichs in Inspektionsbezirke (missatica, legationes). Inhalt des Amtes.

1. Cap. miss. gen. (Karoli M., 802) 1: De legatione a domno imperatore directa. Serenissimus igitur et christianissimus domnus imperator Karolus elegit ex optimatibus suis prudentissimis et sapientissimos viros, tam archiepiscopis quam et reliqui episcopis simulque et abbates venerabiles laicosque religiosos, et direxit in universum regnum suum, et per eos cunctis subsequentibus secundum rectam legem vivere concessit.

2. Cap. de iustitiis faciendis (Karoli M., 811—13) 8: Volumus ut propter iustitias quae usque modo de parte comitum remanserunt quatuor tantum mensibus in anno missi nostri legationes suas exerceant, in hieme Januario, in verno Aprili, in aestate Julio, in autumno Octobrio. Ceteris vero mensibus unusquisque comitum placitum suum habeat et iustitias faciat. Missi autem nostri quater in uno mense et in quatuor locis habeant placita sua cum illis comitibus,. quibus congruum fuerit ut ad eum locum possint convenire.

§ 41. Die Kirche.

Eichhorn I §§ 91–115, 174--91, Brunner II § 96, Schröder, § 21, Gengler §§ 76-84; Waitz II, 2 S. 57 flg. III S. 13 flg., 27 flg., 161 flg., 227 flg., E. Löning, Geschichte des deutschen Kirchenrechts, 2 Bde. 1878, derselbe, die Gemeindeverfassung des Urchristenthums, eine Festschrift, 1888, Hauck, Kirchengeschichte Deutschlands I, 1887, II, 1890, R. Weyl, Das fränkische Staatskirchenrecht zur Zeit der Merowinger, in Gierkes Untersuchungen, XXVII, 1888, und die Beziehungen des Papstthums zum fränkischen Staats- und Kirchenrecht unter den Karolingern, daselbst, XXXX, 1892.

I. Verfassung und Recht. Entwicklung des Klerus.

Die Bischöfe, Synoden und Metropoliten. Vorrang des römischen Bischofs. Kirchliches Sonderrecht (canones).

1. Ann. Fuld. III (auctore Meginhardo) ad ann. 868: Synodus apud Wormatiam mense Maio habita est praesente Hludowico rege,

ubi episcopi nonnulla capitula de utilitate aecclesiastica conscribentes Grecorum ineptiis congrua ediderunt responsa.

II. Stellung der Kirche zum Staat. Seit 313 die christliche Religion Staatsreligion. Der fränkische König als kirchlicher Oberherr. Wachsender Einfluss des Papstthums. 1. Chlotarii II. Edictum (614) 1: Ideoque definitionis nostrae est, ut canonum statuta in omnibus conserventur, et quod per tempore ex hoc praetermissum est vel dehaec perpetualiter conservetur; ita ut episcopo decedente in loco ipsius, qui a metropolitano ordinari debeat cum provincialibus, a clero et populo eligatur; si persona condigna fuerit, per ordinationem principis ordinetur; certe si de palatio eligitur, per meritum personae et doctrinae ordinetur.

2. Cap. ecclesiast. (Ludowici Pii, 818/19), inscriptio: Haec capitula proprie ad episcopos vel ad ordines quosque ecclesiasticos pertinentia, quae non solum hi observare sed etiam sibi subiectis vel commissis facienda perdocere debent.

3. Admonitio ad omnes regni ordines (Ludowici Pii, 823—25) 25: Comites vero ministris ecclesiae in eorum ministeriis, ut hoc plenius et de nostris et de se et de suis hominibus obtinere possint, adiutores in omnibus fiant; et quicumque prima et secunda vice de his a comite admonitus non se correxerit, volumus ut per eundem comitem eius neglegentia ad nostram notitiam perferatur, ut nostra auctoritate quod in nostro capitulari continet, subire cogatur.

III. Stellung der Kirche im Rechtsleben. Privilegien der Kirche und ihres Vermögens. Kirchliche Gerichtsbarkeit. Die Stellung der geistlichen Würdenträger.

1. Cap. miss. Suessionense (Karoli II, 853) 4: Denuntiandum est omnibus et a missis nostris ordinandum, ut omnes ecclesiae et presbyteri sub immunitate ac privilegio et ordinatione atque dispositione episcoporum singularum parrochiarum, in quibus consistunt, secundum auctoritatem canonicam et capitularia domni Karoli imperatoris avi nostri et pii augusti Hludowici domni et genitoris nostri permaneant.

§ 42. Das Heerwesen.

Eichhorn I §§ 133, 166-70, Brunner II § 87, Schröder § 23, v. Schulte § 51, Siegel §§ 72, 73; Waitz II, 2 S. 205 flg., IV S. 531-633,

Baldamus, Das Heerwesen unter den späteren Karolingern, in Gierkes Untersuchungen, IV, 1879, Brunner, Der Reiterdienst und die Anfänge des Lehnwesens, in Forschungen, 1894 S. 39 flg. vgl. auch die Litt. zu § 12.

I. Der Heerbann. Allgemeine Wehrpflicht. Das Heerbannrecht (bannitio in hostem).

II. Die Organisation des Heeres. Die Reiterei. Feudalisirung des Heeres.

1. Cap. miss. de exercitu promovendo (Karoli M., 808) 1: Ut omnis liber homo, qui quatuor mansos vestitos de proprio suo sive de alicuius beneficio habet, ipse se praeparet et per se in hostem pergat sive cum seniore suo, si senior eius perrexerit, sive cum comite suo. Qui vero tres mansos de proprio habuerit, huic adiungatur, qui unum mansum habeat et det illi adiutorium, ut ille pro ambobus possit. Qui autem duos habet de proprio tantum, iungatur illi alter qui similiter duos mansos habeat, et unus ex eis altero illum adiuvante pergat in hostem. Qui etiam tantum unum mansum de proprio habet, adiungantur ei tres, qui similiter habeant et dent ei adiutorium, et ille pergat tantum; tres vero, qui illi adiutorium dederunt, domi remaneant.

2. Memoria Olonnae comitibus data (Lotharii, 822/23) 18: Quicumque enim liber homo aut a comite suo admonitus aut ad ministris eius ad patriam defendendam ire neglexerit, et exercitus supervenerit ad istius regni vastationem vel contrarietatem fidelium nostrorum capitale subiaceat sententiam. Similiter observandum: si vocati fuerint, auditum inimicorum nostrorum adventum, et ita contigerit, quod hoste non supervenerint, hii qui vocati fuerint et venire noluerint unusquisque secundum legem suam hoc emendet.

§ 43. Die Anfänge des Lehnswesens.

Eichhorn I §§ 26, 47, 141, 167 u. 168, Brunner II §§ 87, 91-95, Schröder § 24, v. Schulte § 43, v. Amira § 60, Gengler § 48; Waitz II, 1 S. 293 flg., III, S. 14 flg., 36 flg., IV, S. 176~287, 362-64, 587 flg., 637 flg. und in v. Sybels histor. Zeitschrift, XIII S. 90 flg., Brunner, Der Reiterdienst, vgl. zu § 42 und: Die Landschenkungen der Merowinger und der Agilolfinger, in Forschungen S. 1 flg., P. Roth, Geschichte des Benefizialwesens, 1850, Feudalität und Unterthanenverband, 1863.

I. Die Vassallität: ein eigenthümliches Dienst-, Treueund Schutzverhältniss zwischen dem Mann (homo, vassus) und dem Herrn (senior). Entwicklung desselben aus der germanischen Gefolgschaft.

1. Ann. Lauriss. et Einhardi ad ann. 757: Et rex Pippinus tenuit placitum suum in Conpendio cum Francis, ibique Tassilo venit, dux Baiovariorum, in vasatico se commendans per manus, sacramenta iuravit multa et innumerabilia, reliquias sanctorum martyrum manus imponens, et fidelitatem promisit regi Pippino et supradictis filiis eius, domno Carolo et Carlomanno, sic ut vassus recta mente et firma devotione per iustitiam, sicut vassus dominos suos, esse deberet.

2. Form. Turon. 43: Qui se in alterius potestate commendat. Domino magnifico illo ego enim ille. Dum et omnibus habetur percognitum, qualiter ego minime habeo, unde me pascere vel vestire debeam, ideo petii pietati vestrae, et mihi decrevit voluntas, ut me in vestrum mundoburdum tradere vel commendare deberem; quod ita et feci; eo videlicet modo, ut me tam de victu quam et de vestimento, iuxta quod vobis servire et promereri potuero, adiuvare vel consolare debeas et dum ego in capud advixero, ingenuili ordine tibi servicium vel obsequium inpendere debeam et de vestra potestate vel mundoburdo tempore vitae meae potestatem non habeam subtrahendi, nisi sub vestra potestate vel defensione diebus vitae meae debeam permanere. Unde convenit, ut, si unus ex nobis de has convenentiis se emutare voluerit, solidos tantos pari suo conponat, et ipsa convenentia firma permaneat; unde convenit, ut duas epistolas uno tenore conscriptas ex hoc inter se facere vel adfirmare deberent; quod ita et fecerunt.

II. Das Benefizialwesen. Landvergabungen zu Nutzungsrecht (precariae verbo regis).

1. Pippini cap. Aquitanicum (768) 5: Quicumque nostrum beneficium habet, bene ibi labored et condirgat; et qui hoc facere non vult, dimittat ipsum beneficium et teneant suas res proprias.

2. Cap. Aquisgran. (Karoli M., 801-13) 20: Et si quis de fidelibus nostris contra adversarium suum pugnam aut aliquod certamen agere voluit, et convocavit ad se aliquem de conparis suis ut ei adiutorium praebuisset, et ille noluit et exinde neglegens permansit, ipsum beneficium quod habuit auferatur ab eo et detur ei qui in stabilitate et fidelitate sua permansit.

Si

3. Cap. per se scrib. (Ludowici P. 818/19) 4: De terra censali. quis terram censalem habuerit, quam antecessores sui vel ad aliquam ecclesiam vel ad villam nostram dederunt, nullatenus eam secundum legem tenere potest, nisi ille voluerit ad cuius potestatem vel illa ecclesia vel illa villa pertinet, nisi forte filius aut nepos eius sit qui eam tradidit et ei eadem terra ad tenendum placita sit. Sed in hac re considerandum est, utrum ille

« PreviousContinue »