Page images
PDF
EPUB

qui hanc tenet dives an pauper sit et utrum aliud beneficium habeat vel etiam proprium; et qui horum neutrum habet, erga hunc misericorditer agendum est, ne ex toto dispoliatus in aegestatem incidat; ut aut talem censum inde persolvat qualis ei fuerit constitutus vel portionem aliquam inde in beneficium accipiat unde se sustentare valeat.

III. Das Lehnswesen: eine Verbindung beider Institute. 1. Cap. Haristall. (Karoli M., 779) 9: Similiter et vassus noster, si hoc non adimpleverit, beneficium et honorem perdat; et qui beneficium non habuerit, bannum solvat.

§ 44. Das Finanzwesen.

Eichhorn I §§ 88 u. 171, Brunner II §§ 89 u. 90, Schröder § 26, v. Schulte § 44, v. Daniels I §§ 161—63, Heusler I § 63, Gengler § 46; Waitz II, 2 S. 246 flg., IV, S. 3-175. vgl. auch die Litt. zu § 26.

Die Einnahmequellen der königlichen und Staatskasse (aerarium publicum): 1. Erträge der Krongüter; 2. jährliche Geschenke; 3. Tribute fremder Völker (tributa capitis et agri); 4. Gerichtsgefälle; 5. öffentliche Abgaben und Zinse (Grundsteuer [Landrecht, terragium] und Kopfsteuer [capitatio]); 6. Zölle (telonea); 7. Abgaben der königlichen Hintersassen (census regales); 8. Erträge aus dem königlichen Wildbann; 9. Erträge aus dem Münzregal; 10. Einziehung unbeerbter Güter; 11. Naturalleistungen der Unterthanen (besonders Einquartierungslasten).

1. Cap. miss. in Theod. v. d. II. gen. (Karoli M., 805) 20: Census regalis, undecumque legittime exiebat, volumus ut inde solvatur, sive de propria persona hominis sive de rebus.

2. Cap. de functionibus publicis (Ludowici P., 820) 1: Ubi telonea exigi et ubi non exigi debeant. Volumus firmiter omnibus in imperio nostro nobis a Deo conmisso notum fieri, ut nullus teloneum exigat nisi in mercatibus ubi communia commertia emuntur ac venundantur, neque in pontibus nisi ubi antiquitus telonea exigebantur, neque in ripis aquarum, ubi tantum naves solent aliquibus noctibus manere, neque in silvis neque in stratis neque in campis neque super pontem transeuntibus nec alicubi, nisi tantum ubi aliquid emitur aut venditur qualibet causa ad communem usum pertinens.

§ 45. Die Immunität.

Eichhorn I §§ 86 u. 172, Brunner II §§ 94 u. 95, Schröder § 27, v. Schulte § 50, v. Daniels I § 169, v. Amira § 49, Siegel § 69, Gengler § 45; Waitz II, 1 S. 416 flg., 2 S. 336 flg., IV S. 287-325, 447-72.

I. Begriff und Geschichte. Immunitas ursprünglich Freiheit von öffentlichen Abgaben und Lasten, später überhaupt bevorzugte Rechtslage von Grundstücken im öffentlichen und bürgerlichen Recht.

1. Bevorrechtigte

II. Verleihung und Wirkungen. Subjekte sind Königsgut (kraft Gesetzes), Kirchengut und weltliches Gut (kraft besonderer Verleihung, Immunitätsbrief, praeceptum immunitatis). 2. Inhalt und Wirkungen: Befreiung von den gewöhnlichen öffentlichen Abgaben und Lasten (Immunitätsbann), Zuweisung der Einkünfte an den Immunitätsherrn, Begründung einer besonderen Gerichtsbarkeit. Der Vogt (advocatus, iudex).

1. Chlotarii II. praeceptio (584-628) 11: Agraria, pascuaria vel decimas porcorum aecclesiae pro fidei nostrae devotione concedemus, ita ut actor aut decimatur in rebus ecclesiae nullus accedat. Ecclesiae vel clericis nullam requirant agentes publici functionem, qui avi vel genetoris nostri immunitatem meruerunt.

2. Marculfi Form. I, 3: Emunitate regia. Maximum regni nostri augere credimus monimentum, si beneficia oportuna loca ecclesiarum, aut cui volueris dicere, benivola deliberatione concedimus ac, domino protegente, stabiliter perdurare conscribimus. Igitur noverit solertia vestra, nos ad peticionem apostolico vero domno illo, illius urbis episcopo, talem pro aeterna retributionem beneficium visi fuemus indulsisse, ut in villas ecclesie domni illius, quas moderno temporae aut nostro aut cuiuslibet munere habere vidaetur, vel quas deinceps in iure ipsius sancti loci voluerit divina pietas ampliare, nullus iudex publicus ad causas audiendo aut freta undique exigendum quoque tempore non presumat ingredire; sed hoc ipse pontifex vel successores eius propter nomen Domini sub integra emunitatis nomine valeant dominare

3. Cap. Aquisgr. (Karoli M., 801-13) 14: Ut episcopi et abbates advocatos habeant, et ipsi habeant in illo comitatu propriam hereditatem; et ut ipsi recti et boni sint et habeant voluntatem recte et juste causas perficere.

§ 46. Die Gerichtsverfassung.

Eichhorn I §§ 74 u. 75, Brunner II §§ 77, 81-84, 88, 89, 93, 94, 96, 116, Schröder § 25, v. Schulte §§ 109, 110 u. 122, v. Amira §§ 83—86, Gengler §§ 45, 70 u. 72; Waitz II, 2 S. 135—204, IV S. 365—530, Sohm, Reichs- und Gerichtsverfassung, v. Bethmann-Hollweg, Der Civilprozess des gemeinen Rechts in geschichtlicher Entwicklung, IV, 1868, §§ 39, 44, 48, 55, 61, 66, V, 1874, §§ 75-77. Barchewitz, Das Königsgericht der Merowinger und Karolinger, 1882, Sohm, Die geistliche Gerichtsbarkeit im fränk. Reich, in der Z. f. Kirchenrecht IX (1870) S. 193 ilg., Nissl, Der Gerichtsstand des Clerus im fränkischen Reich, 1886, Burchard, Die Hegung der deutschen Gerichte im Mittelalter, 1893.

I. Die Volksgerichte. 1. Die ordentlichen Gerichte vor der karolingischen Justizreform. Die Hundertschaftsversammlung als Volksgericht. Das echte und das gebotene Ding (mallus legitimus und minus placitum). Die Rachinburgen. Centenar und Sacebaro. Grafengericht und Schultheissengericht. 2. Die Justizreform Karls des Grossen. Beschränkung der allgemeinen Dienstpflicht, Einführung der Schöffen (scabinei) als Urtheilfinder, Begrenzung der Zuständigkeit des echten Dings. 3. Das Nothgericht als ausserordentliches Strafgericht.

1. Lex Rib. (codd. A) LV: Si quis causam suam prosequitur, et raginburgii inter eos secundum legem Ribuariam dicere noluerint, tunc illi, in quem sententiam contrarium dixerit, dicat: Ego vos tangano, ut mihi legem dicatis. Quod si dicere noluerint, et postea convicti fuerint, unusquisque eorum ter quinos solidos multetur. Similiter et illi, qui raginburgiis recte dicentibus non adquieverit. 2. Cap. miss. (Karoli M., 803) 3: Ut missi nostri scabinios, advocatos, notarios per singula loca elegant et eorum nomina, quando reversi fuerint, secum scripta deferant.

3. 20: Ut nullus ad placitum banniatur, nisi qui causam suam quaerere aut si alter ei quaerere debet, exceptis scabineis septem qui ad omnia placita praeesse debent. Vgl. auch unten zu VI. 4. Cap. de iust. fac. (Karoli M., 811-13) 4: Ut nullus homo in placito centenarii neque ad mortem neque ad libertatem suam amittendam aut ad res reddendas vel mancipia iudicetur, sed ista aut in praesentia comitis vel missorum nostrorum iudicentur. Vgl. auch cap. miss. Aquisgr. prim. 3.

5. Childeberti II decretio (596) 8: .. bannivimus, ut unusquisque iudex, criminosum latronem ut audierit, ad casam suam ambulet et ipsum ligare faciat; ita ut si Francus fuerit, ad nostra praesentia dirigatur, et si debilioris personas fuerit, in loco pendatur.

9: Si quis centenario aut cuilibet iudice noluerit ad malefactorem adiuvare, sexaginta solidis omnis modis condempnetur.

II. Das Königsgericht mit der Kompetenz der Völkerschaftsversammlung und freierem Entscheidungsrecht. Ausschliessliche Zuständigkeit in besonderen Fällen. Das Reklamationsrecht.

1. Cap. de iust. fac. (Karoli M., 811-13) 2: Ut episcopi, abbates, comites et potentiores quique, si causam inter se habuerint ac se pacificare noluerint, ad nostram iubeantur venire praesentiam, neque illorum contentio aliubi diiudicetur neque propter hoc pauperum et minus potentium iustitiae remaneant. Neque comes palatii nostri potentiores causas sine nostra iussione finire praesumat, sed tantum ad pauperum et minus potentium iustitias faciendas sibi sciat vacandum.

III. Die kirchlichen Gerichte, insbesondere die kirchlichen Sendgerichte. Die Sendzeugen (testes synodales). 1. Concil. Paris. VI: Ut nullus iudicum neque presbyterum neque diaconem aut clericum aut iuniores ecclesiae sine scientia pontificis per se distringat aut condemnare presumat. Quod si fecerit, ab ecclesia, cui iniuria inrogari dinoscitur, tamdiu sit sequestratus, quamdiu reatu suo cognoscat et emendet.

2. Chlotarii II. edictum (614) 4: Ut nullum iudicum de qualibet ordine clerecus de civilibus causis, praeter criminale negucia, per se distringere aut damnare praesumat, nisi convicitur manefestus, excepto presbytero aut diacono. Qui convicti fuerint de crimine capitali, iuxta canones distringantur et cum ponteficibus exami

nentur.

3. Cap. Mantuan. II. gen. (Karoli M. et Pippini, 787) 1: Volumus primo, ut neque abbates et presbiteri neque diaconi et subdiaconi neque quislibet de cleros de personis suis ad publica vel secularia iuditia traantur vel distringantur, sed a suis episcopis adiudicati iustitias faciant. Si autem de possessionibus, seu aecclesiasticis seu propriis, super eos clamor ad iudicem venerit, mittat iudex clamantem cum misso suo ad episcopum ut faciat eum per advocatum iustitiam recipere. Si vero talis aliqua contentio inter eos orta fuerit que per se pacificare non velint aut non possint, tunc per advocatum episcopi, qualem iusserit ipse, causa ipsa ante comite vel iudice veniat, et ibi secundum legem finiatur, anteposito persona clericorum sicut dictum est. 4. Cap. Aquisgran. (Karoli M., 801-13) 1: Ut episcopi circumeant parrochias sibi commissas et ibi inquirendi studium habeant de incestu, de patricidiis, fratricidiis, adulteriis, cenodoxiis et alia

mala quae contraria sunt Deo, quae in sacris scripturis leguntur quae christiani devitare debent.

IV. Grundherrliche und Immunitätsgerichte.

1. Urkunde Ludwigs d. D. v. 851 (Wilmans, Die Kaiserurkunden der Provinz Westfalen, I (1867) Nr. 28 S. 144): Propterea hos aspices serenitatis nostrae circa ipsum monasterium fieri decrevimus, per quos praecipimus atque iubemus, ut nullus iudex publicus in homines ipsius loci aspicientibus potestatem ullo unquam tempore habeat, preter advocatum eorum, neque fideiussores illorum tollendo, nec in wadiis aut publicis placitis aliquam districtionem in eos faciendo . . . . vgl. auch § 45.

V. Gerichtsschreiber (cancellarius, notarius) und Gerichtsdiener (lictor, putil, Büttel), Bedienstete des Gerichtsvorsitzenden.

1. Lex Rib. (codd. A) LXXXVIII: Hoc autem consensu et consilio seu paterna tradicione et legis consuetudinem super omnia iubemus, ut nullus obtimatis, maior domus, domesticus, comes, gravio, cancellarius, vel quislibet gratibus sublimitas, in provincia Ribuaria in iudicio resedens munera ad iudicio pervertendo non recipiat. Quod si quis in hoc depraehensus fuerit, de vita conponatur.

VI. Ort, Zeit und Hegung des Gerichts. 1. Ort (mallobergus, mahalstat). Die Gerichtslaube. 2. Zeit. solsadia. 3. Hegung. Die Hegungsfragen und das Friedensgebot. 1. Cap. leg. add. (Ludowici P., 818/19) 14: Ubi sacramenta iuranda sint. Ubi antiquitus consuetudo fuit de libertate sacramenta adhramire vel iurare, ibi mallum habeatur et ibi sacramenta iurentur; mallus tamen neque in ecclesia neque in atrio eius habeatur. Minora vero placita comes sive intra suam potestatem vel ubi impetrare potuerit habeat. Volumus utique, ut domus a comite in loco ubi mallum tenere debet, construatur, ut propter calorem solis et pluviam publica utilitas non remaneat.

2. Cap. primum (Karoli M., 769) 12: Ut ad mallum venire nemo tardet, primum circa aestatem, secundo circa autumnum. Ad alia vero

placita, si necessitas fuerit vel denunciatio regis urgeat, vocatus venire nemo tardet.

3. Cap. missor. (Ludowici P., 819) 14: De placitis siquidem quos liberi homines observare debent constitutio genitoris nostri penitus observanda atque tenenda est, ut videlicet in anno tria solummodo generalia placita observent, et nullus eos amplius placita observare compellat, nisi forte quilibet aut accusatus fuerit aut alium accusaverit aut ad testimonium perhibendum vocatus fuerit. Ad

« PreviousContinue »