caetera vero, quae centenarii tenent, non alius venire iubeatur, nisi qui aut litigat aut iudicat aut testificatur.

4. Lex Sal. LXVI: De hac famirem. 1: hoc convenit observare ut thunginus aut centenarius mallo indicant et scutum in illo mallo habere debent et tres homines tres causas demandare debent.

Eichhorn I §§ 18, 76-81 u. 207, Brunner II §§ 97, 100, 117, 120-23, Schröder §§ 36 u. 37, v. Schulte §§ 123 flg. (passim), Siegel §§ 185 —87, v. Amira § 88; v. Bethmann-Hollweg, Civilprozess, V, §§ 11 —27, Lass, Die Anwaltschaft im Zeitalter der Volksrechte und Kapitularien, in Gierkes Untersuchungen z. D. St. u. RG. XXXIX, 1891. vgl. auch die Litteratur zu § 14.

I. Allgemeiner Charakter regelmässig noch der eines Deliktprozesses. Anfänge eines bürgerlichen Verfahrens im salischen Mahnverfahren (testare, contestare).

1. Lex Baiuwar. (text. 1) XV, 3: Si quis forte, dum domum flamma consumpsit, se quasi auxilium adlaturus ingesserit et aliquid forte rapuerit, dominus domni diligenter inquirat; et si eum potuerit invenire, illi qui rapuerat, in quadruplum rapta restituat; et si de commendatis rebus apud direptorem aliquid forte reppererit, domino restituere non moretur.

II. Einschränkung des Fehderechts. Die Schüttung. 1. Lex Fris., addit. Sap. I, 1: Homo faidosus pacem habeat in ecclesia, in domo sua, ad ecclesiam eundo, de ecclesia redeundo, ad placitum eundo, de placito redeundo. Qui hanc pacem effregerit, et hominem occiderit, novies 30 solidos componat; 2: si vulneraverit, novies 12 solidos componat ad partem regis.

2. Cap. miss. in Theod. villa d. 2. gen. (Karoli M., 805) 5: De armis infra patria non portandis, id est scutis et lanceis et loricis; et si faidosus sit, discutiatur tunc quis e duobus contrarius sit ut pacati sint, et distringantur ad pacem, etiamsi noluerint; et si aliter pacificare nolunt, adducantur in nostram praesentiam. Et si aliquis post pacificationem alterum occiderit, conponat illum et manum quam periuravit perdat et insuper bannum dominicum solvat.

3. Cap. leg. add. (Ludowici P., 818/19) 13: De faidis cohercendis. Si quis aliqua necessitate cogente homicidium conmisit, comes in cuius ministerio res perpetrata est et conpositionem solvere et faidam per sacramentum pacificari faciat; quodsi una pars ei ad

hoc consentire noluerit, id est aut ille qui homicidium conmisit aut is qui conpositionem suscipere debet, faciat illum qui ei contumax fuerit ad praesentiam nostram venire, ut eum ad tempus quod nobis placuerit in exilium mittamus, donec ibi castigetur, ut comiti suo inoboediens esse ulterius non audeat et maius damnum inde non adcrescat.

4. Lex Sal. IX, 1: Si quis animalia aut caballus vel quolibet pecus in messe sua invenerit, penitus eum vastare non debet.

5. 4: Si quis in messe sua pecora aliena invenerit qui pastorem suum non habent et eas inclauserit, et nulli paenitus innotescerit, et aliqua ex ipsis pecoribus perierit, capitale in locum restituat et super MCCCC dinarios qui faciunt solidos XXXV, culpabilis iudicetur.

III. Entwicklung des Offizialprinzips. 1. Richterliche Ladung (bannitio). 2. Richterliches Frage- und Prozessleitungsrecht. 3. Gerichtliche Beweisverhandlung. 4. Gerichtliche Zwangsvollstreckung. 5. Das Rügeverfahren.

6. Das Inquisitionsbeweisverfahren im Königsgericht und kraft indiculus (breve) inquisitionis.

1. Cap. leg. add. (Ludowici P., 816) 4: Ut de statu suo, id est de libertate vel hereditate, conpellandus iuxta legis constitutionem manniatur. De ceteris vero causis unde quis rationem est redditurus, si post secundam comitis admonitionem aliquis ad mallum venire noluerit, rebus eius in bannum missis venire et iustitiam facere conpellatur. vgl. auch cap. leg. add. (Ludowici P., 818 19) 12.

2. Chilperici edictum (561-84) 8:

Et si dixerit ille cui res tolluntur, quod male eum destruat (sc. grafio) et contra legem et iustitia, tunc muniat graphio eum inter noctis quadraginta et duo et ille et suo contractorem qui eum invitavit similiter muneat. 3. Cap. miss. in Theod. villa d. 2. gen. (Karoli M., 805) 11: De periuriis ut caveantur, et non admittantur testes ad iuramentum antequam discutiantur; et si aliter discuti non possint, separentur ab invicem et singulariter inquirantur. Et non solum accusatorem liceat testes eligere, absente suo causatore.

4. Lex. Rib. (codd. A) LX, 7: Quod si duo testamenta regum ex una rem exsteterit, semper prior duplicem sorciatur porcionem. IV. Milderung des Formalismus. Zulassung von Anwalt (muntporo, advocatus) und Vorsprecher (furisprecho, causidicus).

1. Cap. leg. add. (Ludowici P., 818/19) 3: De viduis et pupillis et pauperibus. Ut quandocumque in mallum ante comitem venerint,

primo eorum causa audiatur et definiatur.

Et si testes per se ad causas suas quaerendas habere non potuerint vel legem nescierint, comes illos vel illas adiuvet, dando eis talem hominem qui rationem eorum teneat vel pro eis loquatur.

2. Marc. Form. I, 21: De causas alterius receptas. Fidelis, Deo propicio, noster ille ad nostram veniens presentiam, suggessit nobis, eo quod propter simplicitatem suam causas suas minime possit prosequire vel obmallare. Clemenciae regni nostri petiit, ut inlustris vir illi omnes causas in vicem ipsius, tam in pago quam in palatio nostro ad mallandum vel prosequendum recipere deberit; quod [et] in presente per fistuca eas eidem visus est commendasse. Propterea jobemus, ut, dum taliter utrisque decrevit volontas, memoratus vir ille omnes causas lui ubicumque prosequire vel obmallare debeat, et unicuique pro ipsum vel ominibus suis de reputatis condicionibus et directum faciat, et ab aliis simili modo veritatem recipiat, sic tamen, quamdiu amborum decreverit volontas.

§ 48. Das Verfahren bei handhafter That, die Spurfolge und der Anefangsprozess.

Eichhorn, I § 59b, Brunner II §§ 116 u. 118, Schröder §§ 13, 36 u. 37 Nr. 4, 5, v. Schulte § 147, v. Amira § 87; v. Bethmann-Hollweg, IV §§ 23 u. 70, V § 84 S. 169 flg., London, Die Anesangsklage in ihrer ursprünglichen Bedeutung, 1886.

I. Das Verfahren bei handhafter That. Exekutorische Natur des Strafverfahrens gegen den handhabbenda. Gerüfte, Schreimannen, Nothgericht.

1. Lex. Franc. Chamav. XXXVII: Quisquis audit arma clamare et ibi non venerit, in fredo dominico solidos 4 componere faciat.

2. XXX: Si quis infra pagum latronem comprehenderit, et ante illum comitem eum non adduxerit aut ante suum centenarium solidos 60 componere faciat.

3. Lex. Rib. (codd. A.) XLI, 1: Si quis ingenuus ingenuum ligaverit et ei culpam cum sex testibus in baraho non adprobaverit, 30 solidos culpabilis iudicetur.

2: Si quis a contubernio probabiliter legatus super res alienas fuerit, eum ad excusationem non permittimus.

3: Sed si unus homo cum satellitibus suis hominem legaverit, aut ipsum excussare permittimus; aut proximus eius, quod innocens legatus sit, cum 6 iuret.

II. Die Spurfolge (vestigii minatio), ebenfalls ein aussergerichtliches Verfahren mit dem Recht der Haussuchung (hûssuacha, scrutinium), eventuell als Einleitung eines Strafprozesses. Die Trustis.

1. Lex. Sal. XXXVII: Si quis bovem aut caballo vel qualibet animal per furtum perdiderit et eum dum per vestigio sequitur consequutus invenerit at in tres noctes ille qui eum ducit emisse aut cambiasse dixerit vel proclamaverit ille qui per vestigio sequitur res suas per tercia mane agramire debet. Si vero iam tribus noctibus exactis qui res suas requiret eas invenerit ille apud quem inveniuntur si eas emisse aut cambiasse dixerit, ipse liceat agramire. Si ille vero qui per vestigio sequitur quod se agnoscere dicit illi alii reclamantem nex offerre per tertia manum voluerit nec solem secundum legem colocaverit et tulisse convincitur, MCC dinarios qui faciunt XXX solidos culpabilis iudicetur. 2. Cap. I ad leg. Sal. (Behrend-Boretius) 1: De mitio fristatito. Si quis truste dum vestigio minant detenere aut battere praesumpserit, MMC dinarios qui faciunt solidos LXIII culpabilis iudicetur. III. Der Anefangsprozess (intertiatio, anafangjan) mit dem eventuellen Erfolge, dass der Rechtsstreit auf einen Dritten übergeleitet wird.

1. Lex Rib. (codd. A) XXXIII, 1: Si quis rem suam cognoverit
mittat manum super eam. Et sic illi, super quem interciatur,
tercia manu querat, tunc in praesente ambo coniurare debent
cum dexteras armatas, et cum sinixtras ipsam rem teneant. Unus
iurit, quod in propriam rem manum mittat; et alius iuret, quod
ad eam
manum trahat, qui ei ipsam rem dedit. Et sic infra
ducato est, super 14 noctes auctorem suum repraesentit. Si foris
ducato, super 42. Si antem extra regno, super 84 ad regis
staffolo, vel ad eo locum, ubi amallus est, auctorem suum in
praesente habeat.

2. Quod si eum ibidem habere non potuerit, sibi septimus in harao coniurit, quod cum ibidem legibus manitum habuisset, et ei ab alio homine ipsa res tradita non fuisset. Sic ei placitum super 14 seu super 40 vel 80 noctis detur, ut de cinu werduinia sua in praesentia testibus recipiat, et ei, qui rem suam interciavit, probabiliter ostendat. Et tunc ipse de taxaga securus sit, et ille, qui interciavit, texaga et dilatura ad eum requirat, qui solvere coepit.

3. Quod si auctor suos venerit et rem interciatam recipere rennuerit, tunc illi, super quem interciata est, capitale et dilatura adque texaga solvere studeat.

4: Quod si in ipsa hora, quando res interciatur, responderet, quod fordronem suum nesciat, tunc in praesente sacramento sibi septima mano fidem faciat et super 14 noctes eum iurare studiat, quod ad auctorem vel casa seu postim ianuae auctoris suae nesciat, et ipsam rem sine damno reddat.

§ 49. Das ordentliche Verfahren.

Eichhorn I §§ 77-80, Brunner II §§ 98-108, 119 u. 120, Schröder § 37, No. 2, 3, 7, 8, v. Schulte §§ 123—33, Gengler §§ 73-75, v. Amira §§ 87-91; Siegel, Geschichte des deutschen Gerichtsverfahrens, I, § 57, Sohm, Der Prozess der lex Salica, 1867, v. Bethmann - Hollweg IV §§ 11-27, 39, 50, 56, 62, 63 68-71 u. S. 549-58, V §§ 79—89, Hübner, Der Immobiliarprozess der fränkischen Zeit, in Gierkes Untersuchungen z. d. St. u. RG. XXXXII, 1893.

1. Die Einleitung des Prozesses. Ladung (mannitio, bannitio). Versäumnisprotest (solsadia). Streitgedinge (placitum adrhamire). Erhebung der Klage im Ding ohne Ladung.

1. Lex. Sal. I, 2: Ille vero qui alium mannit et ipse non venerit, si eum sunnis non tricaverit, ei qui manebit, XV solidos culpabilis iudicetur.

3: et ille qui alium mannit, cum testibus ad domum illius ambulare debet, et si praesens non fuerit, sic aut uxorem aut quemcumque de familia illius appellit, ut illi faciat notum quod ab eum mannitus est.

2. Lex. Alam. (codd. B) XXXVI, 2: Et si quis alium mallare vult de qualicumque causa, in ipso mallo publico debet mallare ante iudicem suum, ut ille iudex eum distringat secundum legem, et cum iustitia respondeat vicino suo, aut qualiscumque persona eum mallare voluerit.

II. Das Verfahren im Ding. 1. Mündlicher Klagevortrag mit Gefährdeeid und Tangano. Klagebeantwortung. 2. Das Beweisurtheil; es bestimmt die Beweisfrage (eine Rechtsfrage), den Beweispflichtigen (regelmässig der Beklagte) und die Beweismittel (Parteieid mit Eideshelfer [sacramentalis], Zeugen, Gottesurtheile [Ordale, iudicia dei, Zweikampf, Kreuzesprobe, Kesselfang, Eisenprobe, Wasserprobe, Bahrgericht, Probebissen, Loos] und Urkunden. Das Beweisverfahren. 3. Das Endurtheil. 3. Das Endurtheil. 4. Urtheilsschelte.

1. Lex. Alam. (codd. B) XXXVI, 2: In uno enim placito mallet causam suam, in secundo, si vult iurare, iuret secundum constitutam legem. Frommhold, Deutsche Rechtsgeschichte.

4