Page images
PDF
EPUB

aliquid habuerit actionis, coram iudice civitatis actione proposita, recipiat quod est iustum: singulis ac universis nostris officialibus, iudicibus, et fidelibus damus presentibus in mandatis, ne contra presentis nostri decreti tenorem cives predictos extra suam civitatem super quacunque causa audeant evocare, in civitatibus singulis de civibus singulis iustitiam recepturi.

2. Reichsfreiheitsprivilegium für Lübeck (Friedrichs II., 1226; Urkundenbuch der Stadt Lübeck I. Nr. 35): concedimus firmiter statuentes, ut predicta Ciuitas lubicensis libera semper sit, uidelicet specialis Ciuitas et locus Imperii et ad dominium Imperiale specialiter pertinens, nullo umquam tempore ab ipso speciali dominio separanda: statuentes etiam, ut quandocumque ad regimen Ciuitatis eiusdem aliquis Rector ab Imperio statuetur, nulla ad hoc officium statuatur persona, nisi fuerit de conuicinis locis et conterminis Ciuitatis ipsius.

3. Schweriner Stadtrecht (aus dem 12. Jahrh., Gengler, Stadtrechte Nr. 317) 21: Quicumque autem homo propriae fuerit conditionis, si intra civitatem venerit, ab impetitione cuiuslibet servitutis liber erit.

4. Stadtrecht von Strassburg (aus dem 11. Jahrh., Gaupp, Stadtrechte I, S. 48 flg.) V: Omnes Magistratus huius civitatis ad Episcopi spectant potestatem, ita quod vel ipsemet eos instituet, vel illi quos ipse statuit. Maiores enim ordinabunt minores, prout sibi subjecti sunt.

VII: Quatuor autem Officiatos, in quibus urbis gubernatio consistit, Episcopus manu sua investit, scilicet Scultetum, Burcgravium, Thelonearium et Monete Magistrum.

IV. Städtebündnisse. Der rheinische und schwäbische Städtebund, die Hansa.

§ 69. Das Lehnswesen und seine Bedeutung für die Gestaltung der politischen und rechtlichen Verhältnisse dieser Periode.

Lamprecht II S. 102-9; Eichhorn II § 286, Schröder § 40, v. Schulte §§ 76 u. 83, Zöpfl II § 10; Waitz VI S. 1 flg., Stobbe, Privatrecht II §§ 116 u. 117, Beseler, Privatrecht II § 152, Gierke, Genoss.-Recht I S. 153 flg., Kühne, Ueber den Ursprung und das Wesen des Feudalismus, 1869, in Virchow u. v. Holtzendorff, Sammlung gemeinverständlicher wissenschaftlicher Vorträge, III. Serie, Heft 71, Roth, Geschichte des Benefizialwesens, 1850, S. 367 flg., Feudalität und Unterthanenverband, 1863, S. 3 flg.

I. Einleitung. Verbreitung und Macht des Lehnswesens. Das jus feudale ein Sonderrecht.

1. Consuet. feud. VIII, 1: Causarum, quarum cognitio frequenter nobis committitur, aliae dirimuntur quidem iure Romano aliae vero legibus Longobardorum aliae autem secundum regionis consuetudinem. Quae quam secundum diversorum locorum aut curiarum mores sint diversa nec breviter potest dici nec hoc libello facile comprehendi, usum tamen feudi, qui in nostris partibus obtinet, prout possibile est exponere tibi necessarium duxi. In iudicio

etenim, quod de feudis agitur, illud legibus nostris contrarium dici solet.

II. Politische Bedeutung. Umwandlung des staatlichen Unterthanenverbandes in zahlreiche persönliche Dienstverbände. Weitere Folge: Sinken des königlichen Ansehens und Anwachsen territorialer Gewalten.

1. Kaiserrecht III, 8: Eyn iglich ritter sal wizzen vn ein dinstmann dez riches: die des riches gut han beseszen, von des keisers genaden, daz sie sint gebunden allezit des riches schaden zu warnen mit rechte vnd in truwen.

III. Soziale Bedeutung. Durchbrechung der alten Geburtsstände und Begründung des ritterlichen Berufsstandes.

IV. Privatrechtliche Bedeutung. Die Rechtsverhältnisse zwischen den Lehnspersonen und die Rechte am Lehengut.

1. Consuet. feud. VIII, 14: Rei autem per beneficium recte investitae vasallus habet potestatem, ut tanquam dominus a quolibet possessore possit quasi vindicare et, si ab alio eiusdem rei nomine conveniatur, defensionem opponere.

2. Jac. Alvarotti Lectura super feudis (Ausgabe Frankf. a/M. 1570) prooem. 45: Notandum insuper, quod habemus sex contractus, ex quibus transfertur dominium rei, retento dominio directo, quorum quilibet habet nomina diuersa, et differunt inter se. De quibus omnibus per ordinem videamus. Nam primus est contractus superficiarius; Secundus est contractus locationis ad longum tempus. Tertius est contractus emphiteoticus. Quartus est contractus libellarius. Quintus est contractus precarie in genere foeminino. Sextus est contractus feudalis, de quo in isto libro. ad § 2 F. II, 8 (Consuet. feud. VIII, 15): Quamvis enim] p. 123, 1: No. in feudo duplex esse dominium, vtile, videlicet, quod est apud Vasallum, et directum, quod est apud dominum.

Frommhold, Deutsche Rechtsgeschichte.

6

$ 70. Die Heerschildordnung.

Eichhorn II § 294, Schröder § 40, v. Schulte §§ 83-89, Siegel § 95, Zöpfl II § 16, Waitz V S. 450 flg., Homeyer, System des Lehnrechts in Sachs. II, 2 S. 289-08, Ficker, Vom Heerschilde, 1862.

I. Begriff und Wesen des Heerschildes. Heerschild das ritterliche Waffenrecht des lehnsfähigen Mannes. Ritterrecht und Ritterstand.

II. Die Heerschildordnung, ursprünglich rein lehenrechtlich (König, capitanei, valvassores, valvasini). Hiernach Gliederung des Ritterstandes in 6 Klassen (König, Pfaffenfürsten, Laienfürsten, Grafen und freie Herren mit Hoheitsrechten, freie Herren ohne solche und Dienstmannen der Fürsten, Dienstmannen der freien Herren). Minderung und Verlust des Heerschildes.

1. Consuet. feud. VIII, 16: Qui a principe de ducatu aliquo investitus est, dux solito more Vocatur. Qui vero de marchia, marchio dicitur. Dicitur autem marchia quia cata, hoc est iuxta mare plerumque sit posita. Qui vero de comitatu aliquo investitus sit, coes appellatur. Qui vero vel a principe vel ab aliqua potestate de plebe aliqua aut plebis parte per feudum fuerit investitus, is capitaneus appellatur, qui proprie valvassor maior olim dicebatur. Qui vero a capitaneis antiquitus beneficium tenent, valvassores sunt. Qui autem a valvassoribus feudum, quod a capitaneis tenent, per feudum similiter acceperint, valvasini, id est valvassores minores, dicuntur. Qui antiquo quidem usu nullam feudi consuetudinem habebant. Valvassore enim sine filio mortuo feudum quod valvasino dederat, ad capitaneum revertebatur. Sed hodie eodem iure utitur, quo et valvassores. Ceteri vero, qui beneficium ab antiquis temporibus non tenent, licet noviter a capitaneis seu valvassoribus adquisierint, plebeji nihilominus sunt. 2. Sachsensp. I, 3 § 2: Tu dirre selven wis sint de herschilde ut geleget, der de koning den irsten hevet, de biscope unde ebbede unde ebdischen den anderen; die leien vorsten den dridden, sint se der biscope man worden sin; die vrien herren den vierden; de scepenbare lüde unde der vrienherren man den veften; ire manne vort den sesten.

3. III, 65 § 2: Wirt en man sines genoten man, sine bord noch sin lantrecht ne hevet he nicht gekrenket dar mede, sinen herschilt hevet he aver genederet.

§ 71. Der König.

Eichhorn II §§ 287-89, Schröder §§ 40 u. 43, v. Schulte § 70, Siegel

§ 86, Zöpfl II §§ 44, 46 u. 47, Waitz VI S. 14 15, 101 flg., 362 flg., Maurenbrecher, Geschichte der deutschen Königswahlen vom 10.-13. Jahrhundert, 1889, Weiland, Ueber die deutschen Königswahlen im 12. u. 13. Jahrh., in Forschungen zur deutschen Geschichte, XX, 1880, S. 303 flg.

I. Die Thronfolge. 1. Erblichkeit und Wahl. 2. Formalitäten der Wahl. Vorrecht der Fürsten. 3. Inthronisation durch Krönung und Salbung. Insignien und Titel (rex et Romanorum imperator augustus). Huldigung. 4. Königthum in Burgund und Italien.

1. Ann. Quedlinburg. ad a. 936: Magna sinodus fuit in Erphesfurt. Heinricus rex obiit 6. Non. Iulii; cuius filius Otto pacificus, Saxoniae decus, iure haereditario paternis eligitur succedere regnis.

2. Bruno, de bello Saxon. 91: Hoc etiam ibi consensu communi comprobatum, Romani pontificis auctoritate est corroboratum, ut regia potestas nulli per hereditatem, sicut ante fuit consuetudo, cederet, sed filius regis, etiam si valde dignus esset, potius per electionem spontaneam, quam per successionis lineam rex proveniret; si vero non esset dignus regis filius, vel si nollet eum populus, quem regem facere vellet haberet in potestate populus.

3. Wipo, vita Chuonradi II imp. c. 2: Archiepiscopus Moguntinensis, cuius sententia ante alios accipienda fuit, rogatus a populo quid sibi videretur, abundanti corde, hilari voce laudavit et elegit maioris aetatis Chuononem suum in dominem et regem atque rectorem et defensorem patriae. Hanc sententiam caeteri archiepiscopi et reliqui sacrorum ordinum vici indubitanter sequebantur. 4. Sachsensp. III, 54 § 2: Als man den koning küset, so sal he deme

rike hulde dun, unde sveren dat he recht sterke unde unrecht krenke unde it rike voresta an sime rechte, als he künne unde moge; seder ne sal he nümmer nenen eid dun, it ne si dat in die paves scüldege, dat he an' me rechten geloven tvivele. Dar na sal he getüch sin aller dinge, die man an in tüt, bi des rikes hulden; unde sin gelovede sal he dun vor den eid, da man vrede sveret.

§ 3: Lamen man noch meselseken man, noch den die in des paves ban mit rechte komen is, den ne mut man nicht to koninge kiesen. Die koning sal wesen vri unde echt geboren, so dat he sin recht ok behalden hebbe.

5. Schwabensp. 122: Alse man den kivnig kivset, so soll er dem riche hulde sweren, vnde sol in den eit nemen vier ding: das ist daz, daz er reht sterke vnde vnreht krenke, vnd daz riche elliv zit merende si, vnde nivt ermer mache.

123: Die fúrsten soln kiesen einen kivnig, der ein vrier herre

si, vnde also vri, daz sin vater vnd sin mvoter vri gewesen sit vnd der vater, vnd der mvter vri gewesen si; vnd svln nivt mitel vrien sin. Si soln nivt sin man, wan der phaffen fúrsten man, vnde svln mittel vrien ze man han; vnd hant si wip genomen, so man si kviset, vnde ist div nivt alse vri, so sol man si nivt kiesen, wan daz were wider recht.

II. Inhalt der königlichen Gewalt. Das Königthum ein Lehen Gottes, der König oberster Lehnsherr und Schutzherr der Kirche.

1. Schwabensp. 123: Alse der kivnig erwelt wirt, von sweleu landen er geboren ist, daz reht hat er verloren, vnd sol haben frencksches reht; von sweler geburt er geboren ist, daz reht hat er ouch verloren, vnde sol haben frenksches reht.

2. Encyclica Imperatoris (Friderici I., 1157): Cumque per electionem principum a solo Deo regnum et imperium nostrum sit, qui in passione Christi filii sui duobus gladiis necessariis regendum orbem subjecit, tumque Petrus Apostolus hac doctrina mundum informaverit: Deum timete, regem honorificate, quicumque nos imperialem coronam pro beneficio a domno papa suscepisse dixerit, divinae institutioni, et doctrinae Petri contrarius est et mendacii reus erit.

III. Absetzung und Vertretung des Königs. Vormundschaft und Reichsvikariat.

1. Schwabensp. 121: daz clagen die fürsten, vnde anders daz in werre, dem phallentzgrauen von rine, wan der ist zerehte rihter vber den kivnig, vnd da von hat div phallentze vil eren.

128: Den keiser sol nieman bannen, wan der babest; daz sol er nivt wan vmbe drie sache. Daz eine ob er an dem gelouben zwivelt. Daz ander ob er sin éwip varn lat. Daz dritte ist, ob er goteshúser zerstoeret. Diz ist sin reht so er ze keiser gewihet wirt. Vnde tvot er da vor einem bischove ivt, oder einem andren herren, er sol ez aber dem phallentzgraven bi dem ersten clagen; der solz sinem Erzebischove clagen, vnd der mag in mit rehte ouch wol bannen.

2. Widukind, res gestae Saxon. III, 74: Eo tempore, quo haec intra Italiam gerebantur, summus pontifex Wilhelmus, vir sapiens et prudens, pius et cunctis affabilis, a patre sibi commendatum regebat Francorum imperium.

3. Philippi scriptum et legatio ad Papam (1206): Tunc nos omnes imperii principes, qui in diebus illis in Alamannia fuerant, litteris et nuntiis nostris sollicitare coepimus, ut ipsi filio dilect, domini ac fratris nostri Henrici Romanorum imperatoris augustii quem iam eis in dominum ac regem elegerant, et cui iuraverant

« PreviousContinue »