Page images
PDF
EPUB

Seit 1508 in das Augustinerkloster zu Wittenberg verseßt, wirkte er an der daselbst neu (1502) gegründeten Universitåt zuerst als Baccalaureus 4), seit 1512 als Doctor befonders

ctum esse de tota Pauli sententia, qui toties inculcat hoc di-
ctum fide justificamur. De quo cum multorum expositiones
legisset, tunc et ex hujus sermonibus et e suae mentis con-
solatione animadvertisse interpretationum, quae tunc in ma-
nibus erant, vanitatem Paulatim legenti et conferenti dictą
et exempla in Prophetis et Apostolis recitata, et quotidiana
invocatione excitanti fidem, plus lucis accessit. Tunc et Au-
gustini libros legere coepit, ubi et in Psalmorum enarratione,
et in libro de spiritu et litera multas perspicuas sententias
reperit, quae confirmabant hanc de fide doctrinam et conso-
lationem, quae in ipsius pectore accensa erat. Nec tamen
prorsus reliquit Sententiarios; Gabrielem (Biel) et Camera-
censem (Petrus de Alliaco) paene ad verbum memoriter reci-
tare poterat. Diu multumque legit scripta Occum. Hujus
acumen anteferebat Thomae et Scoto. Diligenter et Gersonem
legerat.
Sed omnia Augustini monumenta et saepe legerat,
et optime meminerat. Hoc acerrimum studium inchoavit Er-
fordiae, in cujus urbis collegio Augustiniano commoratus est
annos quatuor.

4) Melanchthon fährt fort p. 11: Eo autem tempore quia reverendus vir Staupicius (Joh. v. Staupik, Provincial der Augusti= ner u. Prof. in Wittenberg), qui exordia Academiae Wittebergensis adjuverat, studium theologicum in recenti Academia excitare cupiebat, cum ingenium et eruditionem Lutheri considerasset, traducit eum Wittebergam anno MDVIII, cum jam ageret annum vicesimum sextum. Hic inter quotidiana exercitia scholae et concionum magis etiam lucere ejus ingenium coepit. Cumque eum attente audierant viri sapientes, Doctor Martinus Mellerstadius et alii, saepe dixit Mellerstadius, tantam esse vim ingenii in hoc viro, ut plane praesagiret, mutaturum esse vulgare doctrinae genus, quod tunc in scholis unicum tradebatur. Hic primum Dialecticen et Physicen Aristotelis enarravit: interea tamen suum illud studium legendi scripta theologica non omittens. Luther schrieb

für das Studium der Bibel 5). Er gewann als Lehrer gro

d. 17ten Merz 1509 an Joh. Braun in Eisenach, s. Luthers Briefe gesammelt vor de Wette Th. 1. S. 6.: Sum itaque nunc jubente vel permittente Deo Wittenbergae. Quod si statum meum nosse desideres, bene habeo Dei gratia, nisi quod violentum est studium maxime philosophiae, quam ego ab initio libentissime mutarim theologia, ea inquam theologia, quae nucleum nucis et medullam tritici et medullam ossium scrutatur. Indessen ging er damals schon zu theologischen Vorle= sungen über. Er ist unter dem Rector Nicol. Viridimontanus ann. 1508 also inscribirt: Fr. Martinus Luder de Mansfeld, admissus mox 1509 d. 9 Mart. Baccalaureus tanquam ad Biblia f. Sennerti Athen. Vitemberg. p. 57.

5) Luthers Doctoreid s. Liber Decanorum Facult. theol. Acad. Vitebergensis ed. C. E. Foerstemann. Lips. 1838. 8. p. 146. Luther's Glossen auf das vermeynte Kayserl. Edict. 1531. (Walchsche Ausg. Th. 16. S. 2061): Ich aber, Doctor Martinus, bin dazu berufen und gezwungen, daß ich mußte Doctor werden ohne meinen Dank auslauter Gehorsam: da hab ich das Doctoramt müssen annehmen, und meiner allerliebsten heiligen Schrift schwören und geloben, fie treulich und lauter zu predigen und lehren. Ueber solchem Lehren ist mir das Pabstthum in Weg gefallen, und hat mirs wollen wehren: darüber ist es auch ihm gangen wie vor Augen, und soll ihm noch immer ärger gehen, und sollen sich meiner nicht erwehren. Mathesius S. 17: Dieses ordentlichen und öffentlichen Berufs, so ihm von einer bestätigten Universität, im Nahmen und auf Befehl der hohen kaiserl. Majestät, und des Stuhls zu Nom, nach Rath und Beschluß seiner Präceptoren und fürgesezten geistlichen Obrigkeit, und auf gnädigste Beförderung und Darlag seines Churfürsten und Landesherrn aufgetragen, und auf seinen theuren Eyde, den er Gott, der heil. Schrift, und der Universität zu Wittenberg gethan, hat er sich oft in großen Nöthen und Kämpfen getröstet und aufgehalten, wenn ihm Teufel und Welt hat wollen angst und bange machen, wer es ihm befohlen, und wie ers verantworten wolle, daß er ein solch Wesen in der ganzen Christenheit anrichte? Da, sage ich, hat er sich seines ordentlichen Doctorats und öffentlichen Befehls und theuren Eydes erinnert und

Ben Beyfall, und durch ihn und gleichgesinnte Mitarbeiter wendete sich das theologische Studium in Wittenberg von dem Aristoteles und den Scholastikern zu dem Auguftinus und der heil. Schrift, und machte mit Verwerfung aller Werkheiligkeit die Lehre von dem alleinigen Heile der Menschen durch den Glauben an Christum zu seinem belebenden Mittelpuncte 6). Eine

getröstet, darauf er auch seine (zwar Gottes) Sachen im Namen Christi mit Ehren und vieler Leutseligkeit unerschrocken fortbracht, und mit Gottes Hülfe redlich hinausgeführt hat.

:

em=

6) In Wittenberg sprach sich von Anfang'an Abneigung gegen die Scholastik aus. So erklärte Martinus Polichius v. Mellerstadt, der schon bey der Stiftung der Univ. thätig gewesen war, u. seitdem daselbst lehrte, die scholastischen Grübeleyen für unnük, pfahl dagegen die Wichtigkeit der Philologie für die Theologie, u. gerieth darüber 1505 in einen Streit mit Wimpina in Leipzig, f. Löschers Reformationsacta 1, 87. Melanchthon in vita Lutheri p. 12: Postea (nachdem er Doctor geworden war) enarrare Epistolam ad Romanos coepit, deinde Psalmos. Haec scripta sic illustravit, ut post longam et obscuram noctem nova doctrinae lux oriri videretur omnium piorum et prudentum judicio. Hic monstravit legis et Evangelii discrimen hic refutavit errorem, qui tunc in scholis et concionibus regnabat, qui docet, mereri homines remissionem peccatorum propriis operibus, et homines coram Deo justos esse disciplina, ut Pharisaei docuerunt. Revocavit igitur Lutherus hominum mentes ad filium Dei, et, ut Baptista, monstravit agnum Dei, qui tulit peccata nostra, ostendit gratis propter filium Dei remitti peccata, et quidem oportere id beneficium fide accipi. Illustravit et caeteras partes doctrinae ecclesiasticae, Characteristische Reste von Luthers Schriften aus dieser Zeit: In zwey Briefen an Spalatin v. 1510 u. 1514 (de Wette. Th. 1. S. 7 u. 13) spricht er sich sehr entschieden für Reuchlin gegen die Cölnischen Theologen aus. Briefe an Joh. Lange, Augustiner Prior in Erfurt, v. 8. Febr. 1516 (de Wette, I. S. 15): Mitto has literas, mi Pater, ad eximium D. Jodocum Isenacensem, plenas blasphemiarum et maledictionum contra

=

solche practisch biblische Richtung hatte schon oft still und ruhig in

Aristotelem, Porphyrium, Sententiarios, perdita scilicet studia nostri saeculi. Nihil ita ardet animus, quam histrionem illum, qui tam vere graeca larva Ecclesiam lusit, multis revelare, ignominiamque ejus cunctis ostendere, si otium esset. Habeo in manibus commentariolos in primum Physicorum, quibus fabulam Aristaei denue agere statui', in meum istum Protea, illusorem vaferrimum ingeniorum, ita ut nisi caro fuisset Aristoteles, vere diabolum eum fuisse non puderet asserere. Pars crucis meae vel maxima est, quod videre cogor, fratrum optima ingenia bonis studiis nata in istis coenis vitam agere et operam perdere: nec cessant Universitates bonos libros cremare et damnare, rursum malos dictare, imo somniare. An Georg Spentein, Augustiner in Memmingen, v. 7. Apr. 1516. (Ebend. S. 17): Fervet nostra aetate tentatio praesumtionis in multis, et iis praecipue, qui justi et boni esse omnibus viribus student: ignorantes justitiam Dei, quae in Christo est nobis effusissime et gratis donata, quaerunt in se ipsis tam diu operari bene, donec habeant fiduciam standi coram Deo, veluti virtutibus et meritis ornati, quod est impossibile fieri. Fuisti tu apud nos in hac opinione, imo errore, fui et ego: sed et nunc quoque pugno contra ipsum errorem, sed nondum expugnavi. Igitur, mi dulcis frater, disce Christum et hunc crucifixum, disce ei cantare et de te ipso desperans dicere ei: »tu, Domine Jees justitia mea, ego autem sum peccatum tuum; tu aş>>sumsisti meum, et dedisti mihi tuum: assumsisti quod non veras, et dedisti mihi quod non eram.<< Cave ne aliquando ad tantam puritatem aspires, ut peccator tibi videri nolis, imo esse. Christus enim non nisi in peccatoribus habitat. Non nisi in illo, per fiducialem desperationem tui et operum tuorum, pacem invenies. Vgl. den Sermon wider die Meynung und Einbildung der Heiligkeit und des Verdienstes guter Werke, und den andern von den großen Sünden und den Hauptlastern, die sich bey jener Einbildung äußern, gehalten am 10ten und 11ten Sonnt. nach Trinit. 1516. in Walchs Ausg. Th. 10. S. 1546 ff. Unter den Thesen de viribus et voluntate hominis sine gratia

»su,

[ocr errors]

der Kirche bestanden, und hatte, so lange sie in ihrem innern Hei

contra doctrinam Sophistarum, welche Bartholom. Bernhardi unter Luthers Präsidium 1516 vertheidigte (am besten in Löschers Reformationsacta. Th. 1. S. 325 ff.) finden sich u. a. folgende: Homo, Dei gratia exclusa, praecepta ejus servare nequaquam potest, neque se vel de congruo, vel de condigno ad gratiam Dei praeparare, sed necessario sub peccato manet. Voluntas hominis sine gratia non est libera, sed serva, licet non invita. Homo, quando facit, quod in se est, peccat, cum nec velle, aut cogitare ex se ipso possit. Cum justitia fidelium sit in Deo abscondita, peccatum vero eorum manifestum in se ipsis, verum est nonnisi justos damnari, atque meretrices et peccatores salvari (näml. wie es in der folgenden Erläuterung heißt, justos h. e. sibi nihil imputantes peccati, justos in malis suis damnari; meretrices, vel sibi reputantes peccata, in oculis suis meretrices et pec-' catores, Deo tamen confitentes suam impietatem, atque pro hac remittenda tempore oportuno orantes, in eundem, non se ipsos, sperantes, salvari). Cum credenti omnia sunt possibilia auctore Christo, superstitiosum est, humano arbitrio aliis sanctis alia deputari auxilia. Ueber diese Thesen schreibt Luther an Joh. Lange 1516 (de Wette I, 33), und erzählt u. a. Ego sane gravius offendi omnes, quod negavi librum de vera et falsa poenitentia esse b. Augustini (vgl. oben Bd. 2. Abth. 2. §. 81. not. d). Est enim insulsissimus et ineptissimus, et nihil ab Augustini eruditione et sensu remotius. Quod enim Gratianus et Magister sententiarum plurima ex illo ceperint, et conscientiarum non medicinam, sed carnificinam conflaverint, sciebam. At illos implacabiliter offendit, praecipue Doctorem Carlstadium, quod haec sciens negare audeam. Noch offener tritt er den Scholastikern, in den Thesen zur Vertheidigung des Augustinismus (vom 4ten Sept. 1517, s. Cyprian in Tenzels Bericht vom Anf. und ersten Fortgange der Reform. S. 278) entgegen, s. Tom. Jen. lat. I, p. 9. Löschers Reformationsacta. 1. S. 539. u. a. I. Dicere, quod Augustinus contra haereticos excessive loquatur, est dicere, Augustinum fere ubique mentitum esse. Contra di

« PreviousContinue »