Page images
PDF
EPUB

ster ergriff, nicht wie er wollte, als freundliche Aufklärung über frühere Irrthümer lächeln lehrte; und seitdem das Edict von Worms über alle Anhänger Luthers zu dem Banne auch die Acht ausgesprochen hatte: da schrak er zurück, und sahe mit Angst und Sorge endlosen Tumulten entgegen. So gehörte er durch seine Ueberzeugung der Reformation an, durch Berechnung und Furcht wurde er bey der alten Kirche festgehalten: er gerieth in eine haltlose Mitte, in welcher er durch Zweyzüngigkeit den von beyden Seiten ihn treffenden Verdacht, und die von Alt- und Neugläubigen unaufhörlich an ihn ergehenden Aufforderungen, ihnen entschieden beyzutreten, zu beseitigen strebte 5). Zwingli und die andern

:

quam in tempore, quam commode et attemperate eam proferas. Quaedam inter se fatentur theologi, quae vulgo non expediat efferri. p. 601 Si corrupti mores Romanae curiae postulant ingens aliquod ac praesens remedium, certe meum aut mei similium non est hanc provinciam sibi sumere. Malo hunc, qualis qualis est, rerum humanarum statum, quam novos excitari tumultus, qui saepenumero vergunt in diversum, atque putabatur.

5) Erasmi ep. ad Petr. Barbirium dd. 13 Aug. 1521 (l. c. p. 656): Quum Lutherana tragoedia semper in pejus glisceret, quidam conati sunt me illi admiscere.

[ocr errors]

mire Utinam tam immunis essem ab omnibus vitiis, quam sum ab hoc alienus negotio. Mihi sane adeo est invisa discordia, ut veritas etiam displiceat seditiosa. Si tibi narrem, a quibus, et quibus modis solicitatus sim, ut adjungerer negotio Lutherano, quibus technis quidam conati sint me pellicere, quibus odiis quidam huc me conati sint propellere, tum demum intelligeres, quam mihi displiceant dissidia. - Non ignorabam, quam pertinacibus odiis me insectarentur quidam apud nos odio bonarum literarum. Perspiciebam esse tutius in alteram factionem secedere. At mihi stat, semperque stabit sententia, vel membratim discerpi potius, quam fovere dis

Schweizer waren aus alter Achtung nachsichtig: mit Luther

[ocr errors]

cordiam, praecipue in negotio fidei. In his articulis, qui damnantur in Lutheri libris,, nihil video quod illi mecum conveniat, nisi forte quod a me moderate suoque loco dictum est, ille dicit immodice. Si hoc est congruere, congruet vinum aceto. Sed dices hactenus non scripsisti quicquam adversus Lutherum. Id quo minus fecerim, duo praecipue fuerunt in causa, otii penuria, et imperitiae propriae conscientia. Si pium est nocere causae Lutheri, fortassis magis illi nocui, quam quisquam eorum qui odiosissime reclamarunt, quique hominem convitiosissimis libellis pròsciderunt. Primum, violentum illum ac seditiosum scribendi modum constanter dehortari

[ocr errors]

improbavi. Non destiti

plurimos, ut ab ea factione sese abstinerent. Nullis studiis adduci potui, ut vel paululum ipse memet admiscerem. Haec, opinor, plus fregerunt vires ejus factionis quam quorundam tumultus. Nae ego praeclarum interim operae pretium fero, qui utrinque lapidor! Apud nostros falsissimo titulo traducor Lutheranus, apud Germanos male audio, ut Lutheranae factionis adversarius. ad Paul. Bombasium dd. 23 Sept. 1521 (p. 664): Quominus hactenus libris editis cum Luthero pugnarim, plurimae sunt causae, quas hic non est necesse percensere: sed illa praecipua fuit, quod mihi prorsus defuit otium legendi, quae scripsit Lutherus. O mi Bombasi, proclive dictu est: scribe adversus Lutherum. Sed ad hoc pluribus rebus est opus, quam ad plaustrum fabricandum, ut inquit Hesiodus. Video, quam varia, quam morosa sint hominum judicia. Egi diligenter cum Hieronymo Aleandro, daret mihi facultatem legendi quae scripsit Lutherus. Nam hodie Sycophantarum et Corycaeorum plena sunt omnia. Pernegavit se id posse, nisi nominatim impetraret a summo Pontifice. Primum igitur hoc mihi velim impetres Brevi quopiam. ad Episc. Palentinum dd. 21 Apr. 1522 (p. 713) Sunt isthic, qui reclamante ipsorum conscientia me faciant Lutheranum, nimirum illud agentes, ut me suis odiis volentem nolentem protrudant in castra Lutheri. Me vero ab Ecclesiae catholicae consortio nec mors distrahet, Gieseler's Kirchengesch. 3r Bd. 1te Ubth.

:

12

aber, der stets dem Standpuncte des Erasmus fern geblieben

nec vita. Novi Pontificis docta prudentia, et provida sinceritas, simulque divinus quidam nostri Caesaris animus me in summam spem vocat, fore ut haec pestis sic tollatur, ne quando possit reviviscere. Id fiet, si radices amputentur, unde hoc mali toties repullulat. Quarum una est odium Romanae Curiae, cujus avaritia ac tyrannis jam coeperat esse intolerabilis. Et aliquot humanae constitutiones, quibus Christiani populi libertas gravari videbatur. His omnibus citra tumultum orbis Caesaris auctoritas et novi Pontificis integritas facile medebitur. vgl. f. Briefwechsel mit dem Papste Hadrian VI oben §. 1. not. 93. Man vergleiche damit sein Schreiben an Zwingli dd. 31 Aug. 1523 (Zwingl. opp. VII, I, 308): Lutherus proponit quaedam aenigmata in speciem absurda: omnia opera sanctorum esse peccata, quae indigna ignoscantur Dei misericordia; liberum arbitrium esse nomen inane; sola fide justificari; hominem prope nihil ad rem facere. De his contendere, quomodo velit intelligi Lutherus, non video quem fructum adferat. Deinde video in plerisque ei addictis miram pervicaciam, et in Lutheri scriptis quantum maledicentiae, saepe praeter rem! Ista me cogunt subdubitare de spiritu illorum, quem ob causam, cui faveo, velim esse sincerum. Ego florentissimam regionem (Brabant) reliqui, ne miscerer negotio Pharisaico : nam alia lege non licuisset illic vivere. Satis admonui Episcopos, satis Principes vel in libello de Principe, homo nullius auctoritatis. Quid me velles facere praeterea! Etiamsi vitam contemnerem, non video, quid esset insuper faciendum. Tu in nonnullis dissentis a Luthero. Dissentit et Oecolampadius. An ergo propter illius doctrinam objiciam me meosque libros periculis? Omnia recusavi, quae mihi hoc nomine offerebantur, ut adversus illum scriberem. A Pontifice, a Caesare, a Regibus et Principibus, a doctissimis etiam et carissimis amicis huc provocor. Et tamen certum est, me non scribere, aut ita scribere, ut mea scriptio non sit placitura Pharisaeis. · Lutherus scripsit ad Oecolampadium, mihi non multum esse tribuen

[ocr errors]
[ocr errors]

war 6), und dessen ganze Persönlichkeit mit der Erasmischen Feinheit und Zweydeutigkeit in entschiedenem Gegensate stand 7), kam er bald in ein gespanntes Verhältniß 8). Das

dum in iis, quae sunt Spiritus. Velim hoc ex te discere, doctissime Zwingli, quis sit ille Spiritus. Nam videor mihi fere omnia docuisse, quae docet Lutherus, nisi quod non tam atrociter, quodque abstinui a quibusdam aenigmatibus et paradoxis. Erasmus von Rotterdam v. S. Heß II, 77. Leben des Erasmus von A. Müller S. 282.

6) vgl. §. 1. not. 6.

7) Lutherus ad Spalatinum dd. 9. Sept. 1521 (de Wette II, 49) : Neque Capitonis, neque Erasmi judicium me tantillum movet: nihil alienum opinione sui apud me faciunt: quin et hoc veritus sum, ne quando mihi cum alterutro negotium fieret, quando Erasmum a cognitione gratiae longinquum esse viderem, qui non ad crucem, sed ad pacem spectet in omnibus scriptis. Hinc omnia putat civiliter et benevolentia quadam humanitatis tractanda gerendaque: sed hanc non curat Behemoth, neque hinc quicquam sese emendat. Memini, me, dum in praefatione sua in N. T. de se ipso diceret : gloriam facile contemnit Christianus in corde meo cogitasse : Erasme, falleris, timeo. Magna res est gloriam contemne

re caet.

[ocr errors]

[ocr errors]

8) Zuinglius ad B. Rhenanum d. 25. Maj. 1522 (Opp. VII, I, 193): Accepimus paucis ante diebus, duellum inter Erasmum atque Lutherum futurum: propendent enim omnia ad dissidium: stimulari hunc a Wittembergensibus, ut adulatorem aliquando prodat; illum a Romanensibus, ut haereticum sibi damnosissimum extinguat. Quae res quantum mali datura sit Christianis, conjectura non opus habes. Scis enim, quantae ab utriusque parte stent copiae, quantaque sit utriusque vel pugnandi vis, vel eludendi solertia. Er bittet den Rhenanus mit Pellicanus gemeinschaftlich zwischen Erasmus u. Luther zu vermitteln. Er selbst war um diese Zeit bey Erasmus in Basel, wahrscheinlich in gleicher Absicht, s. die Briefe des Myconius an 3wingli 1. c. p. 192. 195.

unedle Benehmen des Erasmus gegen Hutten in Basel 1522, und der daraus erwachsene Streit, in welchem vorzüglich sein Verhältniß zur Reformation zur Sprache kam 9), entfremdete

9) Schon in einem Briefe an Erasmus v. 15. Aug. 1520 (herausg. v. Hagenbach in d. Studien u. Kritiken f. 1832. Heft 3. S. 633) tadelt Hutten dessen feiges Benehmen in Beziehung auf Luther. Als er nach Sickingens Fall im Nov. 1522 nach Basel kam, lehnte Erasmus seinen Besuch ab, um seinen Vorstellungen zu entgehen, und nicht wegen der Gemeinschaft mit ihm ins Gerede zu kommen. Diesen Vorfall erzählte Erasmus auf eine unwahre Weise in einer Epist. ad Marc. Laurinum dd. 1. Febr. 1523 (Opp. III, 1, 760), und ließ sich zugleich über seine Stellung zu der evangelischen Parthey uud deren Gründe weitläuftig aus. Huttens Kränkung stei gerte sich jezt zum Zorne, und seine Expostulatio cum Erasmo (Jul. 1523. Huttens Werke v. Münch IV, 343) überschüttete denselben mit Vorwürfen über seine unwürdige Haltung, welche Erasmus durch seine Spongia adv. Huttenicas adspergines (Münch IV, 403. Erasmi opp. ed. Lugd. X, 1631) nicht auszulöschen vermogte. Auf eine unedle Weise suchte Erasmus zugleich den Ritter dem Rathe von Zürich, wo sich derselbe aufhielt, als einen, der nichts zu verlieren habe und nur Frevel und Muthwille treibe, zu verdächtigen (Schreiben v. 10ten Aug. 1523 in Heß Leben des Erasmus II, 572. Münch IV, 397), und hielt bey dem Magistrate v. Strasburg um Bestrafung des Druckers an (dd. 27. Mart. u. 23. Aug. 1524. Opp. III, I, 793. 804). Zweyzüngig erschien er hier wieder, indem er gegen diese evangelischen Städte das Interesse des Evangelii hervorhob: an Zürich: "Dies schrib ich aber, das er dieselb Vwer Güttigkeit nit misbruche zu einem gailen und muthwilligen Schriben, das da treffenlich schadet dem Evangelischen Handel, andren guten Künsten, ouch gemeinen Sitten." an Strasburg: venerór pietatem vestram, quod favetis Evangelio, pro quo provehendo ego jam tot annis tantum exhaurio laborum, tantumque sustineo invidiae. Certe Evangelico negotio non parum obfuerit, si videant homines, per occasionem Evangelii Reipublicae disciplinam fieri deteriorem. Pro meo erga bonas literas et erga rem Evange

[ocr errors]
« PreviousContinue »