Page images
PDF
EPUB

eti palatii in Rom 19), gegen ihn: ihnen schloß sich D. Iohann Eck, Procanzler der Universität Ingolstadt, an, und schrieb Obelisci gegen Luthers Thesen 20). Der Inhalt und

Ecclesiae. 17. Docendi sunt Christiani, quod Ecclesia multa tenet ut catholicas veritates, quae tamen sicut nec in canone bibliae, ita nec a doctoribus antiquioribus ponuntur. Außer= dem schrieb Tezel auch eine Widerlegung des Sermons Luthers von Ablaß und Gnade bei Löscher I, 484. Walch XVIII, 538. 19) Dialogus in praesumptuosas M. Lutheri conclusiones de potestate Papae (erschien im Dec. 1517) in Lutheri Opp. Tom. Jenens. lat. I, 15, b. Löscher II, 12 ff. Zur Characteristik: p. 14 ben Löscher: Ecclesia universalis virtualiter est Ecclesia Romana. Ecclesia Romana virtualiter est Pontifex summus. p. 31. Veniae sive indulgentiae auctoritate Scripturae nobis non innotuere, sed auctoritate Ecclesiae Romanae, Romanorumque Pontificum, quae major est. p. 22. Quantum ad indulgentias attinet, Papa habet clavem jurisdictionis secundum Sanctos etiam in Purgatorium applicative: animas tamen a debito seu reatu poenarum non absolvit, sed eis tribuit, unde poenam vel debitum solvant, applicans et adjiciens eis satisfactionem Christi vel aliorum. Praedicator, animam, quae in Purgatorio detinetur, adstruens evolare in eo instanti, in quo plene factum est illud, gratia cujus plena venia datur, puta dejectus est aureus in pelvim, non hominem, sed meram et catholicam veritatem praedicat. So konnte Erasmus in s. Responsio nervosa ad Albertum Pium mit Recht schreiben (in v. d. Hardt hist. liter. reform. I, p. 179) scripsit Prierias: sed ita, ut causam indulgentiarum fecerit deteriorem.

20) Nach Ecks Behauptung in einem Schreiben an Carlstadt v. 28. Mai 1518 (b. Löscher II, 64), wodurch er die Wittenberger wieder begütigen wollte, hatte er sie nur privatim auf Verlangen seines Bischofs, des von Eichstädt, verfaßt (wirklich war ihm bey der Uebertragung eines Canonicats zur Pflicht gemacht, dem Bischofe auf Verlangen Rath zu geben, s. die päbstl. Bulle in Mederi Annal. Ingolst. IV, 25), und sie hatten sich gegen seinen Willen

die Art dieser Angriffe konnten einen Luther nicht entmuthigen, sondern nur zu edelem Zorne entflammen gegen die gleisnerische Lüge, welche zur Vertheidigung des seelenverderblichen Trugs aufgeboten wurde 21): je ausschließlicher seine Gegner nur menschliches Ansehen ihm entgegenzustellen wußten, desto deutlicher erkannte er in der Einmischung menschlicher Meynungen in die göttliche Lehre den Quell des Verderbens, und machte den Grundsah geltend, daß nur die heil. Schrift dem Glauben eine sichere Grundlage biete, und nach derselben allein die Lehre und der Zustand der Kirche zu beurtheilen sey 22).

verbreitet. Luther gab sie mit seinen Asteriscis im Aug. 1518 heraus, und so finden sie sich Tom. Jen. lat. I, p. 31 bey Löscher III, 333. Über schon vorher stellte Carlstadt in acad. Disputationen vom Mai bis Juli 1518 den Obelisken eine Reihe von Thesen entgegen, s. Löscher II, 62 ff. Dagegen ließ Eck eine Defensio erscheinen, welche Carlstadt im August 1518 durch eine Defensio adv. Jo. Eckii monomachiam (b. Löscher II, 108) beantwortete. 21) Gegen Tegels Widerlegung schrieb er im Jun. 1518 (s. Schreis ben an Lang b. de Wette I, 124): Freyheit des Sermons päpstl« Ablaß u. Gnade belangend b. Löscher 1, 525. u. Walch XVIII, 564; gegen Prierias im Aug. Responsio ad Sylv. Prieriatis dialogum in Tom. 1. lat. Jen. p. 44, b. Löscher II, 390. Seine Hauptschrift waren aber die schon im Mai handschriftlich an den Bischof von Brandenburg u. an den Papst gesendeten, und Anf. Aug. gedruckt erschienenen Resolutiones disputationum de virtute indulgentiarum. Tom. 1. lat. Jen. p. 76. Löscher II, 183.

22) Responsio ad Prierat. b. Löscher II, 390 stellt zuerst die Grundsäge auf, von denen Luther ausgeht: Secundum est illud b. Augustini ad Hieronymum: ego solis eis libris, qui canonici appellantur, hunc honorem deferre didici, ut nullum scriptorem eorum errasse firmissime credam. Caeteros autem, quantalibet doctrina sanctitateque polleant, non ideo verum esse credo, quia illi sic senserunt. Tu perpetuo pro verborum textu non nisi nuda verba ponis, aut solas opiniones qui aeque ut tu

-

d. Thomae mihi nunc demum decantas,

Giefeler's Kirchengesch. 3r Bd. 1te Abth.

3

[ocr errors]

nudis verbis incedit, sine Scriptura, sine Patribus, sine canonibus, denique sine ullis rationibus. Ideoque meo jure, i. e. christiana libertate, te et illum simul rejicio et nego. p. 400 Et ut animum meum scias, mihi videtur id in gravissimum Ecclesiae ludibrium vergere, si ea doceamus, de quibus nullam prorsus rationem reddere possumus. Nec satis ibi esse credo etiam factum Ecclesiae, quia tam Papa quam Concilium potest errare, ut habes Panormitanum egregie haec tractantem (f. Bd. 2. Abth. 4. §. 136. not. f.). Resolution. conclus. 26 (Löscher II, 248): Me nihil movet, quid placeat vel displiceat summo Pontifici: homo est sicut et caeteri: multi fuerunt summi Pontifices, quibus non solum errores et vitia sed etiam portenta placuerunt. Responsio p. 403 Theologia illa scholastica exulem nobis fecit veram et sinceram theologiam. Nam vides, quod perpetuo hoc dialogo nihil ago, nisi quod resisto et redarguo scholasticam theologiam, i. e. falsam Scripturae et Sacramentorum intelligentiam. Resolut. concl. 25. p. 236: Deinde adversarios meos etiam rogo, ut ferant dolorem meum, quo crucior, dum audio ea praedicari in Ecclesia Christi, quae nunquam scripta et statuta sunt, quando sanctis olim Patribus legimus visum esse periculosissimum, aliquid ultra praescriptum caeleste doceri, ut inquit Hilarius. Concl. 58. p. 282: Plus trecentis annis tot Universitates, tot in illis acutissima ingenia, tot ingeniorum pertinacissima studia in uno Aristotele laborant, et tamen adhuc non solum Aristotelem non intelligunt, verum etiam errorem et fictam intelligentiam per universam pene Ecclesiam spargunt, quanquam si etiam intelligerent eum, nihil egregiae sapientiae adepti essent. Concl.

8. p. 203: Si canones poenitentiales manént mortuis, eadem ratione et caeteri omnes. Celebrent ergo, agant festa, et jejunia, et vigilias, dicant horas canonicas, non comedant ova, lac, carnes certis diebus, sed tantum pisces, fructus, legumina, induant vestes pullas vel candidas pro differentia dierum, et alia onera gravissima, quibus nunc premitur misera illa, olim liberrima, Ecclesia Christi (nach Augustin. ad Januar. f. B. 1. §. 104. not. b.). Concl. 26. p. 238: Cum

nostro saeculo sint tam zelosi haereticae pravitatis inquisitores, ut christianissime catholicos vi conentur ad haeresim adigere, oportunum fuerit super singulis syllabis protestari. Nam quid aliud fecerint Johannes Picus Mirandulanus, Laurentius Valla, Petrus Ravennas, Johannes Vesalia, et novissime diebus istis Johannes Reuchlin atque Jacobus Stapulensis, ut inviti cogerentur et bene sentiendo male sentire, non facile viderim, nisi quod omiserint forte protestationem super singulis, ut dixi, syllabis: tanta est hodie in Ecclesia puerorum et effoeminatorum tyrannis. Ueber den Ablaß schrieb Luther schon den 15. Febr. an Spalatin (de Wette I, 92): duo tamen dicam primum tibi soli et amicis nostris, donec res publicetur mihi in indulgentiis hodie videri non esse nisi animarum illusionem, et nihil prorsus utiles esse, nisi stertentibus et pigris in via Christi. Etsi hanc sententiam non tenet noster Carolstadius, certum est tamen mihi, quod eas nihil ducit. So auch Concl. 46. p. 270: Veniae sunt de numero eorum, quae licent, non autem eorum, quae expediunt. Concl. 49. p. 272: Quod autem dixi: sunt utiles, intelligo, non omnibus, imo veteri homini et stertentibus operariis, eo quod melius sit, illis eas remitti poenas, quam ut ferrent invite. Concl. 50. 1. c. indulgentiae est vilissimum bonum omnium bonorum Ecclesiae, nec nisi vilissimis Ecclesiae donandum, deinde nec meritorium, nec utile, sed plerumque nocentissimum, si non sint timorati. Gegen die Lehre vom thesaurus Concl. 58, namentl. p. 276: nullus Sanctorum in hac vita sufficienter implevit mandata Dei, ergo nihil prorsus fecerunt superabundans, quare nec ad indulgentias aliquid distribuendum reliquerunt. Concl. 26. p. 240: Proet inutili arte confitendi, qua hucusque docti su

cedit ejus somnium ex laboriosa illa imo desperandi et perdendi animas, mus arenam numerare, i. e. singula peccata discutere, colligere, atque ponderare ad faciendam contritionem Quod cum fecerimus, fit ut refricemus vel concupiscentias vel odia, praeteritorum memoria, et dum conterimur de praeteritis, nove peccemus; aut certe si fiat optima contritio, sit tantummodo violenta, tristis, mereque factitia, de metu

poenarum simulata duntaxat.

Sic enim docemur peccata

Cum

conteri, i. e. ad impossibile, vel ad pejus, conari. vera contritio sit incipienda a benignitate et beneficiis Dei, praesertim a vulneribus Christi, ut homo ad sui ingratitudinem primo veniat ex intuitu divinae bonitatis, et ex illa in odium sui ac amorem benignitatis Dei. Concl. 7. p. 199 Theologi recentiores Sacramentum poenitentiae sic tractant et docent, ut populus discat, per suas contritiones et satisfactiones confidere, se peccata sua posse delere. Quae vanissima praesumptio nihil aliud potest efficere, quam ut cum haemorrhoissa Evangelica, consumpta in medicos tota substantia, pejus et pejus habeant. Fides primo in Christum, gratuitum remissionis largitorem, docenda erat, et desperatio propriae contritionis et satisfactionis persuadenda, ut sic fiducia et gaudio cordis de misericordia Christi firmati, tandem hilariter odirent peccatum, et contererentur, et satisfacerent. Concl. 42. p. 268: Si populus doceatur propter poenarum evasionem contribuere (ad fabricam Eccl. s. Petri), tunc clarum est, quod non propter Deum contribuunt, et erit timor poenarum, seu poena idolum eorum, cui sic sacrificunt. Concl. 62. p. 288: Satis incognita res est Evangelium Dei in multa parte Ecclesiae: ideo paulo latius de illo dicendum, nihil enim reliquit in mundo Christus praeter solum Evangelium. Est autem Evange

[ocr errors]

lium secundum Apostolum Rom. 1. sermo de filio Dei incarnato, nobis sine meritis in salutem et pacem donato. Est verbum salutis, verbum gratiae, verbum solatii, verbum gaudii, vox sponsi et sponsae, verbum bonum, verbum pacis. Lex vero est verbum perditionis, verbum irae, verbum tristitiae, verbum doloris, vox judicis et rei, verbum inquietudinis, verbum maledicti. Nam secundum Apostolum lex est virtus peccati, et lex iram operatur. Est lex mortis. Ex lege enim nihil habemus, nisi malam conscientiam, inquietum cor, pavidum pectus a facie peccatorum nostrorum, quae lex ostendit, nec tollit, nec nos tollere possumus. Sic itaque captis, ac tristibus, omninoque desperatis venit lux Evangelii et dicit: nolite timere : ecce agnus Dei, ecce qui

[ocr errors]
« PreviousContinue »